40 درصد اتوبوس ها، 46 درصدسواري ها و 75 درصد اتوبوس ها بالاي 10 سال سن دارند

اقتصاد گردان - از نظر گزارش فراتحلیل مرکز پژوهش‌های مجلس درباره حمل‌ونقل جاده‌ای یکی از مهم‌ترین چالش‌های کلیدی در مطالعه صنعت حمل‌ونقل ایران این است که بخش حمل‌ونقل چه سهمی را از کل مصرف انرژی کشور و تولید آلاینده‌ها داراست. ضمن اینکه این سهم و میزان مصرف انرژی با توجه به سیاست‌ها و رخدادهای اقتصادی در سال‌های مختلف تغییر یافته و بنابراین روند تغییرات مصرف نیز قابل توجه است. بر اساس این گزارش، سهم حمل‌ونقل ایران از مصرف انرژی کل 25 درصد است که از میانگین سهم 2۰ درصدی در کشورهای جهان بیشتر است. البته در گذشته این سهم معادل 28 درصد بوده، اما متأثر از سیاست‌هایی چون سهمیه‌بندی بنزین در سال 1386 و اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها در سال 1389 این سهم در طول دهه 138۰ کاهش یافته است.

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است که مصرف فراورده‌های نفتی بخش حمل‌ونقل در سال 1389 نزدیک به 5۰ درصد کل مصرف فراورده‌های نفتی ایران را تشکیل داده است. همچنین مصرف نهایی انرژی کل ایران در این سال به میزان 1، 215 میلیون بشکه معادل نفت خام بوده است که از این میزان 29۰ میلیون بشکه معادل نفت خام مربوط به بخش حمل‌ونقل است که بعد از بخش خانگی بیشترین مصرف را دارد. از این میزان مصرف انرژی، بخش جاده‌ای با میانگین 93.12 درصد بیشترین مصرف انرژی را در مقایسه با سایر شیوه‌های حمل‌ونقل ایران داراست. این در حالی است که بر اساس این گزارش حمل‌ونقل هوایی 3 درصد، دریایی 2 درصد، خط لوله 1 درصد و حمل‌ونقل ریلی 1 درصد از مصرف انرژی را به خود اختصاص داده‌اند.

به علاوه بر اساس ترازنامه انرژی سال 1394 وزارت نیرو، بیشترین میزان انتشار آلاینده‌های CO، CH9، SPM، SO2 و NOx نیز از بخش حمل‌ونقل است.

 نگاهی به آمار تعداد خودروهای موجود در ناوگان حمل‌ونقل کشور در سالنامه آماری حمل‌ونقل جاده‌ای، سال 1385، از افزایش فزاینده آنها خبر می‌دهد به گونه‌ای که تعداد 284 هزار و 969 دستگاه در سال 1379 به تعداد یک میلیون و 346 هزار و 786 دستگاه در سال 1389رسیده که بطور متوسط رشد سالانه 14.18 درصدی را نشان می‌دهد.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی «بالا بودن سهم مصرف انرژی بخش حمل‌ونقل ایران در مقایسه با سایر کشورهای جهان»، «بیشترین سهم انرژی‌بری بخش حمل‌ونقل جاده‌ای در مقایسه با سایر زیربخش‌های این صنعت«، «تولید بیشترین میزان آلاینده‌ها توسط این بخش» و نیز «افزایش رو به رشد وسایط نقلیه» را زنگ هشداری برای وضعیت بخش حمل‌ونقل جاده‌ای می‌داند.

مرکز پژوهش‌ها در ادامه تمرکز گزارش را به مساله «عمر» ناوگان و اثر آن در مصرف انرژی برده و می‌نویسد که متوسط عمر ناوگان باری عمومی جاده‌ای ایران در سال 1394 معادل 16.1 سال است که نگاهی به جدول فراوانی این ناوگان گویای آن است که بیشترین فراوانی این ناوگان مربوط به طول عمر 6 تا 1۰ سال (معادل 32.6 درصد از کل) است.(جدول1)

در ادامه گزارش پژوهش مجلس آمده است که بر اساس سالنامه آماری راهداری حمل‌ونقل جاده‌ای منتشره در سال 1395، متوسط عمر ناوگان مسافری عمومی جاده‌ای ایران در این سال نیز 3/14 سال بوده است که به ترتیب اتوبوس با 1/10 سال، مینیبوس با 9/23 سال، سواری کرایه با 9/8 سال گویای عمر این ناوگان است. در این میان بیشترین فراوانی ناوگان مربوط به طول عمر 6 تا 1۰ سال (معادل 32 درصد از کل) است. (جدول2)

از آن‌جایی که طول عمر ناوگان باری جاده‌ای در مقایسه با ناوگان مسافری از وضعیت بهتری برخوردار است مرکز پژوهش‌ها پیشنهاد می‌کند که به منظور بازسازی و نوسازی این ناوگان باید از ناوگان مسافری جاده‌ای شروع کرد.

در این میان نگاهی به سهم خودروهای شماره‌گذاری شده ایران در سال 1389 (آخرین آمار در دسترس) نیز از سهم قابل توجه سواری در مقایسه با دیگر انواع وسایط نقلیه پرده برمی‌دارد. لذا چنانچه به دنبال اولویت نخست برای بهبود وضعیت هستیم انتخاب آغاز نوسازی و بهسازی این ناوگان باید تابعی از سهم و نیز وضعیت متوسط عمر این ناوگان باشد. (جدول3)

مرکز پژوهش‌ها در ادامه به موضوع «حمل بار» و مصرف سوخت در آن نیز پرداخته و می‌نویسد که مقایسه وضعیت حمل‌ونقل ایران با کشور روسیه نشان می‌دهد عمده سهم حمل بار در این کشور با استفاده از حمل‌ونقل ریلی صورت می‌پذیرد، نوعی از حمل‌ونقل که مصرف سوخت هر تن-کیلومتر حمل آن تقریباً 6 برابر کمتر از حمل جاده‌ای، 1۰ برابر ایمن‌تر از آن و به مراتب پاک‌تر است (با توجه به گزارش بانک جهانی در مورد چند کشور آسیایی میزان مصرف انرژی در حمل‌ونقل ریلی به ازای هر هزار تن بار ناخالص بالغ بر 33 لیتر است. با اعمال ضرایب مقدار بار ناخالص در حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای صرفه‌جویی در مصرف سوخت حمل‌ونقل ریلی به ازای حمل یک میلیون تن کیلومتر بار خالص معادل 32 هزار و 500 لیتر است. یعنی اگر مصرف سوخت قطار 1۰ برابر نسبت به سوخت کامیون افزایش یابد میزان بار حمل شده 5۰ برابر افزایش خواهد یافت) . (جدول4)

این گزارش در پایان بر مبنای مسائل پیش‌گفته به مهم‌ترین راهکارهای پیشنهادی مطالعات می‌پردازد.(جدول5)