رابطه تومان معادل 10 ريال را به هم نزنيد؛ ريال جديد بايد معادل 1000 ريال باشد نه 100 ريال

اقتصاد گردان - محسن شمشيري

پیشنهاد بانک مرکزی که در سال گذشته مبنی بر حذف چهار صفر از پول ملی به هیأت دولت ارائه شده بود، برای بررسی در دستور کار کمیسیون اقتصادی هیأت دولت قرار گرفت. حذف چهار صفر از پول ملی در کمیسیون اقتصاد هیات دولت بررسی می‌شود و براساس پيشنهاد مطرح شده، يك تومان  جايگزين 10 هزار ريال و ريال جديد جايگزين 100 ريال مي شود. بدين ترتيب با جايگزين شدن تومان،  در واقع سه صفر حذف مي شود و با جايگزين شدن ريال جديد به جاي 100 ريال قديم دو صفر حذف مي شود كه اين موضوع يك تناقض آشكار از نظر عرف نام گذاري و رابطه ريال و تومان در طول 700 سال اخير است. زيرا اگر هدف حذف چهار صفر است بايد تومان جايگزين 10 هزار ريال شود و اگر هدف حذف سه صفر است بايد ريال جديد معادل 1000 ريال قديم باشد تا رابطه تومان و ريال همچنان يك تومان برابر 10 ريال باشد. 

 در طول تاريخ 700 سال اخير، همواره تومان معادل 10 هزار بوده كه از 10 هزار دينار طلا به تدريج با حذف صفر و تبديل واحدهاي پولي و كم ارزش شدن آن به سمت 10 ريال حركت كرده و همواره مردم از 1304 تاكنون يك تومان را معادل 10 ريال قبول كرده اند و در عرف مردم و بازار و جامعه تومان معادل 10 ريال بوده است و لذا تغيير آن عملا مشكلاتي را در بيان و كلام و حساب و كتاب مردم ايجاد خواهد كرد. 

 در سال هاي قبل از انقلاب نيز يك ريال معادل 100 دينار رايج بوده است كه نشان مي دهد موضوع كاهش صفر قبلا نيز وجود داشته است و يك تومان معادل 10 هزار دينار به تدريج به 1000 دينار يا 10 ريال در دوران رضاخان تبديل شده است. لذا بايد توجه داشت كه با بي ارزش شدن چهار صفر فعلي كه عملا مردم 10 هزار ريال را تقريبا در هيچ معامله اي نمي توانند استفاده كنند، نيازي به استفاده از نام ريال يا حذف دو صفر نيست و حذف چهار صفر كاملا پذيرفته شده است  و مردم حتي اسكناس چك پول 500 هزار ريالي را معادل 50 تومان نام مي برند و اسكناس 1 تا 5 هزار توماني نيز به راحتي مي تواند به سكه 1 تا 5 توماني تبديل شود. 

براين اساس،  از آنجا كه چهار صفر فعلي عملا بي ارزش است به سرعت موضوع جايگزين شدن ريال جديد  به جاي 100 ريال قديم به حاشيه خواهد رفت و همان تومان در معاملات و همچنين در آمار و ارقام، حساب و كتاب و دفاتر و گزارش هاي مالي جايگزين چهار صفر قبلي خواهد شد و عملا ريال استفاده اي نخواهد داشت و لذا دولت بهتر است موضوع استفاده از ريال را كلا حذف كند و به خصوص برخلاف عرف جامعه و بازار و مردم در 700 سال اخير عمل نكند و نرخ برابري تومان با 10 ريال را به هم نزند. زيرا قانوني پذيرفته مي شود كه مردم آن را با عرف و آداب مرسوم همخوان بدانند. وقتي در 700 سال اخير تومان به خاطر جبر حمله مغول در بازار حاكم شده و همواره معادل 10 هزار دينار طلا تا  10 ريال در 100 سال اخير تغيير ارزش داشته اما همچنان استفاده شده، لذا نمي توان تومان جديد را معادل 100 ريال پذيرفت. 

به عبارت ديگر، عملا كسي از 100 ريال فعلي يا 1 ريال جديد استفاده نخواهد كرد و تومان را با 100 ريال جديد نخواهد پذيرفت. لذاا بهتر بود كه عرف كنوني رعايت شده و همان ريال جديد معادل 1000 ريال قديم جايگزين  شود زيرا مردم يك تومان را معادل 10 ريال مي دانند و عملا بايد سه صفر از ريال حذف شده و ريال جديد جايگزين 1000 ريال قديم شود و يك تومان مانند شرايط فعلي معادل 10 ريال جديد يا 10 هزار ريال فعلي باشد. 

دوم، موضوع نام گذاري تومان به جاي ريال است و اگرچه در 700 سال گذشته تاريخ ايران تومان  در عرف بازار و حساب و كتاب ها مطرح بوده و همه پول ها و ارزش طلا و... به تومان سنجيده شده و يادگار حمله مغول و رنج ملت ايران بوده است و در ابتدا معادل 10 هزار دينار طلا بوده است،  اما چون يك واژه گرفته شده از زمان حمله مغولان به ايران بوده و يك كلمه تركي مغولي به معناي 10 هزار سرباز است، بهتر بود كه نام ايراني يا باستاني جايگزين ريال شود از مردم در اين مورد نظر سنجي هايي صورت بگيرد تا مثلا كرشه، دريك، پول، قران، دينار، ايرا و... جايگزين شود و پول ملي يادگار فتح ملي باشد نه اشغال كشور توسط مغولان 

روند حذف چهار صفر

حذف صفر از پول ملی ایران در جمهوری اسلامی تاکنون چندین بار مطرح شده، اما هیچ‌گاه اقدامات اجرایی به صورت جدی در راستای آن انجام نگرفته است که سال‌های ۱۳۷۲ و ۱۳۸۶ از نمونه‌های بارز این موضوع بوده است. نخستین جرقه از جدی‌شدن دوباره حذف چهار صفر از پول ملی زمانی زده شد که بانک مرکزی در دی ماه سال گذشته از اسکناس ۵۰ هزار تومانی جدید خود رونمایی کرد و در طراحی این اسکناس نکاتی وجود داشت که توجه برخی را به خود جلب کرد.

نکته مهم نخست، استفاده از رنگ‌آمیزی متفاوت در ارقام چاپ‌شده روی اسکناس بود؛ به طوری که چهار صفر بعد از عدد ۵۰ با رنگ متفاوت و کم‌رنگ‌تر طراحی شده و در قسمت پایینی اسکناس نیز عدد ۵۰ به طور جداگانه درج شده بود.

۱۶ دی ماه بود که عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی در نشستی که به دعوت فراکسیون ولایی مجلس شورای اسلامی برگزار شد، سیاست‌های پولی و ارزی دولت را تشریح و اعلام کرد که لایحه حذف چهار صفر از پول ملی، روز گذشته از سوی بانک مرکزی تقدیم دولت شده است و امیدوارم هر چه سریع‌تر این مهم به نتیجه برسد.

اما پس از این طرح این موضوع از سوی همتی، بار دیگر این موضوع مسکوت ماند و اینطور به نظر رسید که این بار نیز عزم جدی برای این اقدام وجود ندارد، حال آنکه همتی نیز این موضوع را نیازمند کار کارشناسی بسیار و زمان‌بر دانسته بود.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دفتر هیات دولت، با پیشنهاد بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، طرح اصلاح نظام پولی کشور در قالب حذف چهار صفر از واحد پولی کنونی و تعریف واحد پولی جدید و بازنگری در اقطاع اسکناس و مسکوک در دستور کار دولت قرار گرفته است.

براساس این طرح واحد پولی ملی جدید تحت عنوان "تومان" تعریف می‌شود که هر "تومان" معادل ده هزار (۱۰۰۰۰) ریال فعلی و یکصد (۱۰۰) "ریال جدید" خواهد بود.

با اجرای طرح حذف ۴ صفر از پول ملی ضمن تسهیل و بازیابی نقش ابزارهای پرداخت نقد در تبادلات پولی داخلی و کاهش هزینه‌های چاپ و نشر اسکناس و مسکوک، کارٱمدی نظام پولی جدید طی سال‌های آتی استمرار یافته و نرخ برابری واحد پول ملی با ارزهای جهان روا در کوتاه‌مدت آثار روانی مثبتی به همراه خواهد داشت.

وجود تورم مزمن و کاهش قدرت خرید واحد پول ملی مشکلاتی از قبیل افزایش قابل توجه حجم اسکناس در گردش، استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات ساده روزمره و مسائل محاسباتی ناشی از آن، ‌ خارج شدن مسکوکات از چرخه مبادلات اقتصادی، افت حیثیت ظاهری پول ملی در مقایسه با سایر اسعار بین‌المللی، عدم کاربرد اضعاف پول ملی (دینار) و نیز عدم استفاده از نام واحد پول رسمی (ریال) و جایگزینی آن با واژه غیررسمی "تومان" را به دنبال داشته است. علاوه‌براین، بالا بودن استهلاک اسکناس به دلیل نگهداری آن در حجم بالا، هزینه بالای چاپ و امحای اسکناس و همچنین استهلاک بالای دستگاه‌های خودپرداز و پول‌شمار از دیگر پیامدهای منفی کاهش ارزش واحد پول ملی به حساب می‌آید.

با توجه به تحولات اقتصادی پیش‌آمده طی دهه‌های اخیر، ضرورت اصلاح نظام پولی کشور و بازآرایی جایگاه اسکناس و مسکوک در مبادلات نقدی آحاد جامعه به‌شدت احساس می‌شود. شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی (۱۰۰=۱۳۹۵) از ۰.۰۵۶ در سال ۱۳۵۰ به ۱۵۳.۶ در آبان سال ۱۳۹۷ (۲۷۴۳ برابر) رسیده است؛ این در حالی است که بزرگ‌ترین قطع اسکناس با احتساب ایران‌چک بانک مرکزی در این مدت متناسب با نرخ تورم تعدیل نشده و تنها ۵۰‌ برابر (از ۱۰ هزار به ۵۰۰ هزار ریال) افزایش یافته است که در مجموع کاهش کارایی پول ملی در تسویه مبادلات جاری فعالین اقتصادی کشور را به همراه داشته است. از سوی بانک مرکزی طول "دوره گذار" از "ریال" به "تومان" ۲۴ ماه پیشنهاد شده است و در این مدت اسکناس‌ها و سکه‌های قدیمی جمع‌آوری و جایگزین می‌شود.

از تاریخ رواج قانونی "تومان" در کلیه قوانین خاص و عام، "تومان" جایگزین "ریال" به عنوان واحد رسمی پول جمهوری اسلامی ایران خواهد شد، "تومان" بر مبنای نرخ برابری جایگزین می شود. همچنین مبالغ مندرج در تمامی تعهدات و اسناد و دفاتر و قراردادها از تاریخ رواج قانونی "تومان" باید به این پول تقویم و ثبت و مطالبه شود و هرجا که در تعهدات و اسناد و دفاتر تجاری و قراردادها تا قبل از تاریخ رواج "تومان" از واحد "ریال" استفاده شده است، تقویم این مبالغ براساس نرخ برابری به تومان الزامی خواهد بود.

چگونگی عملیات حسابداری، مالی، مالیاتی، محاسباتی، آماری، تهیه و تنظیم صورت‌های مالی، داده‌های تاریخی، ثبت اطلاعات، اصلاح دفاتر و حساب‌ها و گرد کردن اعداد، در دستگاه‌های اجرایی و همچنین توسط اشخاص حقیقی و حقوقی که طبق مقررات قانونی مربوط مکلف به نگهداری دفاتر تجاری می‌باشند، در فرآیند تغییر واحد پول قانونی کشور، بر طبق آیین نامه‌ای خواهد بود که طرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون مشترکان "توسط وزارت امور اقتصادی و داریی و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران" تهیه و به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.

تجارب اصلاح نظام پولی در سایر کشورهای جهان

از سال ۱۹۲۳ تاکنون بیش از ۵۰ کشور اقدام به حذف صفر از پول‌های ملی خود نموده‌اند.

این طرح در برخی کشورها اهم از توسعه یافته و یا در حال توسعه و نوظهور اجرا شده است.

تا ابتدای دهه ۱۹۴۰، صفرزدایی از پول ملی تنها در منطقه اروپا اجرا شد.

از ابتدای دهه ۱۹۷۰ تا ابتدای دهه ۱۹۹۰، کشورهای آمریکای لاتین از نظر دفعات و تعداد حذف صفر، پیش‌رو بودند

اما در دهه ۱۹۹۰ این سیاست در سایر مناطق جهان نیز اجرا شد که به لحاظ دفعات اجرا جهش قابل توجهی نسبت به دوره‌های قبل داشته است.

آخرین نمونه حذف صفر در دهه ۲۰۰۰: زیمباوه با رکورد حذف ۱۰ و ۱۲ صفر از پول ملی به ترتیب در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹

جدیدترین مورد در حال حاضر: بلاروس با حذف چهار صفر از پول ملی در جولای ۲۰۱۶