سهم كم ايران از بيمه حوادث طبيعي، سيل و زلزله

اقتصاد گردان  – احسان شمشيري- 

هرگاه كه حادثه اي رخ مي دهد و با بحراني تازه مواجه مي شويم اين پرسش مطرح مي شود كه چه راهكارهايي براي پيشگيري از بحران ها بايد مورد توجه باشد و بعد از شكل گيري خسارت ها، حال چگونه مي توان به آسيب ديده ها  كمك كرد و خسارت هاي موجود را پوشش داد؟

 در ايام تعطيلات نوروزي سال 1398در اقصي نقاط  كشور شاهد بروز سيل در شهرها و  روستاها و  خسارت هاي مختلف به مراتع كشاورزي، دام، ساختمان ها، و جان انسان ها و... بوديم كه باعث بروز خسارتهاي مالي فراوان جاني و مالي شد و بسياري ضرورت پيشگيري، راهكار مقابله با بحران و حوادث و پوشش خسارت ها، بيمه حوادث طبيعي، پشتيباني بيمه هاي اتكايي بين المللي از تامين خسارت در اين بخش ها را مطرح كرده اند و اكنون اين پرسش مطرح است كه چرا پوشش مناسبي براي سيل، آتش سوزي، تخريب و ساير حوادث نداريم و چرا نسبت به اين گونه ابزارهاي دنياي نوين بي توجه هستيم. 

كارشناسان مي گويند: وقتي تجاوز به حريم رودخانه، جنگل، دريا، كوه، جاده و... عامل خسارت هاي شديد شده و انسان بدون توجه به حريم طبيعت كه در طول ميليون ها سال شكل گرفته، تنها با اين تصور كه ايران دچار خشكسالي است و رودخانه ها دچار مشكل نمي شوند، دست به ساخت و ساز، تخريب، تجاوز به حريم، قطع درختان و... كرده و اكنون در معرض اين خسارت ها قرار گرفته است.

برخي صاحب نظران توسعه نيز معتقدند كه بحران ها حالت تصاعدي به خود گرفته اند و ضرورت يك راهبرد عميق و اثرگذار را مطرح كرده تا بتوان اثر بحران ها را بر زندگي ايرانيان كاهش داد.  افزايش جمعيت و ساخت و سازها در طول 30 سال اخير، تجاوز به حريم كوه و جنگل و دريا و جاده و خط لوله و... به شدت زندگي روستاها و شهرها را در معرض آتش سوزي، سيل،  و بحران هاي مختلف ديگر قرار داده است . لذا ضروري است كه به مسير توسعه بازگرديم و استانداردها و شاخص ها را رعايت كنيم تاحداقل با خسارت هاي كمتري مواجه شويم و در هنگام بروز خسارت نيز با پوشش بيمه اي و اتكايي مناسب بين المللي همراه باشيم. 

براساس اذعان مسولان و كارشناسان 1900 شهر در كشور درگير سيل و آبگرفتگي بودند كه بر اساس تخمين هاي اوليه خسارت هاي سنگين به كشور وارد شده و به گفته مدیرکل دفتر مدیریت بحران و کاهش مخاطرات وزارت جهاد کشاورزی، 4600 میلیارد تومان خسارت تنها به بخش کشاورزی 16 استان کشور در سیل اخیر وارد شده است كه اگر خسارت پل، جاده، خانه ها و شهرها و روستاها و... را اضافه كنيم هزينه سنگيني را مي توان برآورد كرد. 

كشور ما در سال هاي اخیر شاهد وقوع حوادث طبیعی فاجعه بار مانند زلزله کرمانشاه و آتش سوزی جنگل‌ها بوده است که متاسفانه باعث از بین رفتن سرمایه‌های ملی و مردمی در کشور شد و همچون گذشته همه نگاه‌ها به حمایت دولت از حادثه دیدگان معطوف شده و در عین حال نگرانی از هزینه‌های سنگین خسارت‌های احتمالی در سرزمین زلزله، سیل، آتش‌فشان، تصادفات و... وجود دارد که لازم است با مشارکت شرکت‌های بیمه‌ای و مردم، در کنار دولت، این هزینه‌های سنگین پوشش داده شود و از هموطنان آسیب دیده حمایت کند

در شرايطي كه متاسفانه ایرانی‌ها تمایلی برای بیمه آتش‌سوزی، زلزله و سیل ندارند. ایران جزو ۱۰ کشور بلاخیز جهان است، ۳۱ حادثه کشور ما را تهدید می‌کند و در ۲۱ سال گذشته ۷۳ هزار کشته و ۱۴۵ هزار زخمی داشتیم که این حوادث و حوادث غیرمترقبه، ۲۰ میلیارد دلار خسارت به همراه داشته  و ۴۱ میلیون نفر تحت‌تاثیر قرار گرفته‌اند. اين در حاليست كه با وجود خسارت هاي سنگين زلزله، سيل و آتش سوزي در ايران،  توجه كمي به بيمه حوادث طبيعي داريم.  طبق آمار، در کشورهای پیشرفته بیش از 50 درصد خسارت ها، در آسیا 15 درصد، اما در ایران تنها حدود 5 درصد خسارت های ناشی از بلایای طبیعی از محل بیمه ها جبران می شود  

براساس اعلام پژوهشکده صنعت بیمه در 115 سال گذشته یعنی از سال ۱۲۸۲ تا ۱۳۸۲ در کل جهان ۱۱۲ زلزله مصیبت بار که هر يك بیش از هزار کشته داشته  رخ داده که سهم ایران از این ۱۱۲ زلزله، ۱۱ مورد بوده است که اگر وسعت یک درصدی ایران نسبت به وسعت جهان و جمعيت جهان را در نظر بگیریم سهم ما ۹.۸ درصد است که خیلی زیاد است. يعني ايران 10 برابر سهم جمعيتي خود دچار زلزله مرگ آفرين شده است. 

بر اساس آمارهاي منتشر شده از ۴۳ نوع بلایای طبیعی در جهان، ۳۳ نوع آن در ایران رخ می‌دهد بدین ترتیب ایران جزو ۱۰ کشور بلاخیز جهان محسوب می‌شود، در نتیجه یکی از فعالیت‌های برجسته دولت تلاش برای ارتقا سهم بیمه در جبران خسارت‌های وارده به سرمایه ملی از طریق تدوین، پیگیری و به نتیجه رساندن ایجاد صندوق بیمه حوادث طبیعی با تصویب قانون مربوطه در مجلس است که متاسفانه به دلیل نبود منابع مالی کافی و همچنین عدم امکان تهیه بودجه و دریافت حق بیمه از مردم مسکوت مانده است.

صندوق بیمه حوادث طبیعی دومین تکنیک مدیریت ریسک در مقابل بالای طبیعی است، تکنیک اول کنترل ریسک بوده که راه‌های کاهش احتمال وقوع حوادث را مورد توجه قرار داده است، تکنیک دوم نیز که روش پیش بینی و فراهم آوردن امکانات مالی برای جبران خسارت‌ها و بازسازی موارد آسیب پذیر به حساب می‌آید به نام روش تامین مالی ریسک است.

 در روش دوم تنها هدف، کمک به آسیب دیدگان نیست بلکه کاهش بار مالی دولت و ارتقا توانایی افراد برای بازگشت به شرایط قبل از حادثه طبیعی است. این صندوق از ملزومات توسعه پایدار در کشورها خصوصا کشورهایی که با حوادث و سوانح طبیعی فاجعه آمیز روبرو هستند، بررسی تطبیقی و تجزیه و تحلیل مدل‌های جبران خسارت در پنج کشور ترکیه، زلاندنو، ژاپن، آلمان، سویس که از کشورهای زلزله خیز در قاره‌های مختلف جهان هستند نشان می‌دهد که در تمام این کشورها صندوق حوادث طبیعی فاجعه آمیز تاسیس شده است که با هدف مقابله با آثار ویرانگر حوادث طبیعی و جبران خسارت‌های ناشی از بلایای طبیعی فعالیت کنند.

در این رابطه مجید بنویدی از کارشناسان صنعت بیمه به خبرنگار ما گفت: پوشش ریسک حوادث فاجعه بار بسیار سنگین است و معمولا در توان شرکت‌ها و حتی دولت‌ها هم نیست بنابراین در دنیا از راهکارهایی مانند تاسیس صندوق‌های خسارت طبیعی یا انتشار اوراق بهادار بیمه‌ای برای انتقال و پوشش این نوع ریسک استفاده می‌شود

وی اضافه کرد: طرح تاسیس صندوق پوشش خسارت‌های طبیعی فاجعه بار سال‌هاست که در کشور مطرح شده و بین دولت و مجلس و شورای نگهبان دست به دست می‌شود که عمده دلیل آن هم عدم تعریف و تامین منابع صندوق است

وي گفت : راهکار دیگر که همان انتشار اوراق بهادار انتقال ریسک است نیز به دلیل عدم رشد و گسترش بازار سرمایه وعدم فرهنگ سرمایه‌گذاری در بورس هم به نظر نمی‌رسد که به این زودی در ایران مورد استفاده قرار گیرد و لذا در هر دو مورد با تنگنا مواجه هستیم.

براساس آمار در سال 2014، حدود 336 مورد حادثه طبیعی اتفاق افتاده که 127 هزار نفر در آن حوادث جان خود را از دست داده اند و معادل 110 میلیارد دلار خسارت ایجاد شده است که از این مبلغ 35 درصد آن توسط شرکت های بیمه تامین خسارت شده است 

البته با به کارگیری دانش مدیریت ریسک سیستم های پیش هشدار آب و هوایی تعداد خسارت های ناشی از حوادث طبیعی از 4.4 درصد به 2.6  درصد کاهش پیدا کرده است این در حالی است که با رشد جمعیت و توسعه اقتصادی جمعیت در معرض خطر بلایای طبیعی که زیان می بینند افزایش یافته است 

در شرايطي كه بررسی لایحه تاسیس صندوق بیمه همگانی حوادث طبیعي در كشور در حال بررسي بود اما  بنا به دلايل نامعلوم از دستور كار خارج شد و لذا بايد توجه داشت كه هرگونه تخلف از واقعیت حادثه پذیری ایران ما را دچار خطا می کند و باید هوشیار باشیم تا به موقع پیشگیری کنیم.

قبلا یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر از افراد تحت پوشش کمیته امداد بیمه حوادث شدند که نمونه آن در سیل ایلام نشان داده شد که بیمه چگونه به داد آنها رسید و گرنه باید کلی خسارت  پرداخت مي شد.

اگر بیمه اجتماعی و حوادث و درمان افزایش یابد افراد تحت پوشش کم می شود چرا که بحران ها برای کمیته امداد مشتری ساز است و از دولت  خواسته مي شود تا بیمه ها را دریابند.

توسعه بیمه در کشور موجب کاهش هزینه های دولت و افزایش رضایتمندی بیشتر مردم می شود.

توسعه بیمه در کشور همچنین موجب افزایش کیفیت ساخت و سازها و کاهش خسارات نیز خواهد شد،ضمن اینکه این توسعه باعث می شود تا هزینه هایی که بابت مقابله و خسارت حوادث در کشور پرداخت می شود، صرف پیشگیری آن ها خواهد شد.

ما باید درست بسازیم و درست نظارت کنیم و با استفاده درست از امکانات و منابع، خسارات ناشی از حوادث را باید به حداقل رسانیم.

 ایران از لحاظ حادثه خیزی، مقام دهم در دنیا و رتبه چهارم در آسیا را به خود اختصاص داده است و طبیعی است به رغم همه تمهیدات دولت برای تامین خسارات حوادث در کشور، هزینه های پرداختی ، کفاف خسارات موجود را نمی دهد که برای این موضوع باید تدابیری اندیشیده شود.

هر چند روز به روز در بحث مدیریت بحران به سمت جلو و جایگاه مطلوبی پیش می رویم اما این روند از سرعت لازم مورد نیاز کشور برخوردار نیست.

باید موضوع اساسی بیمه و گسترش آن در همه حوادث، جایگاه واقعی خود را پیدا کند و اگر فرصت مناسب برای ارایه لایحه بیمه حوادث همگانی ایجاد شود، راه، هموارتر خواهد شد.

بیش از یک و نیم میلیون واحد مسکونی ساخته شده از سوی بنیاد مسکن بیمه شده است كه با تمهیدات اتخاذ شده خانه هایی که از این پس از سوی دولت ساخته می شوند بیمه خواهند شد.

همچنین در بحث بیمه کشاورزی بايد گفت که این قشر از جامعه با حوادث گوناگونی از قبیل سرمازدگی، خشکسالی، بیمه دامی، سیل و خسارات مواجه اند.

در یک سرمازدگی چند ساعته، بیش از 150هزار میلیارد تومان به کشاورزان خسارت وارد شد که با وجود کمک هزار میلیارد تومانی دولت باز هم مردم دچار مشکل و نگرانی هستند.

اگر بیمه به کمک مردم نیاید در بحث مدیریت بحران مشکل خواهیم داشت و اگر با تمام معنا در این حوزه حضور یابد تحولی بزرگ را شاهد خواهیم بود.

 با وجود کارهای بیشماری که در مقاوم سازی مدارس، بیمارستان ها و بسیاری از مراکز آسیب پذیر کشور انجام شده است هنوز با مشکلات و کمبودهایی مواجهیم.

‌ای اوان کارگزار جهانی بیمه و اتکایی، در گزارش اخیر خود عنوان کرد که خسارت‌های ناشی از حوادث طبیعی در نیمه اول سال ۲۰۱۸ به ۴۵ میلیارد دلار رسید که تنها ۲۱ میلیارد آن توسط بیمه گران و بخش اتکایی پوشش داده شد.

براساس گزارشی که توسط گروه ایمپکت فور کستینگ شرکت‌ای اون - مسوول توسعه مدل حوادث فاجعه بار - تهیه شده، اذعان می‌دارد که خسارت‌های اقتصادی ۴۵ میلیارد دلاری ناشی از حوادث طبیعی نیمه اول ۲۰۱۸، به میزان ۶۴ درصد کمتر از متوسط ۱۰ سال گذشته یعنی ۱۲۴ میلیارد دلار و ۴۸ درصد کمتر از متوسط ۱۸ سال گذشته یعنی ۸۷ میلیارد دلار است. در همین حال، خسارت‌های بیمه شده، ۲۱ میلیارد دلار تخمین زده شد که ۴۰ درصد کمتر از متوسط ۱۰ سال گذشته یعنی ۳۵ میلیارد دلار و ۱۹ درصد کمتر از متوسط ۱۸ سال گذشته یعنی ۲۶ میلیارد دلار بوده است. حوادث طبیعی در نیمه اول ۲۰۱۸، جان ۲۱۵۳ نفر را گرفت که از سال ۱۹۸۶ تاکنون، کمترین رقم ثبت شده بوده است و بطور معناداری کمتر از متوسط بلندمدت (۲۰۱۷-۱۹۸۰) یعنی ۳۶ هزار و ۵۷۰ نفر گزارش شده است.در سه ماهه اول ۲۰۱۸، سیل، مرگبارترین خطر گزارش شده که علت مرگ ۸۹۲ نفر بوده است. در بخش دیگری از این گزارش آمده است که خشکسالی و موج هوای گرم در شمال اروپا و نیز آتش سوزی‌های جنگلی در شمال کالیفرنیا و یونان بسیار گسترده بوده است.

 این گزارش می‌افزاید: استمرار خشکسالی در بخش‌های عمده‌ای از اروپای شمالی می‌تواند به خسارتی بالغ بر4  میلیارد دلار برسد که کشاورزان آلمانی به تنهایی با خسارت‌های اقتصادی بالغ بر ۲٫۹ میلیارد دلار مواجه خواهند شد. خشک سالی، کشاورزی در استرالیا و امریکای مرکزی را نیز نشانه رفته است و موج گرما تاکنون سبب فوت ۱۵۰ نفر در ژاپن و کره جنوبی شده است.آتش سوزی کالیفرنیا نیز به عنوان پر خسارت‌ترین آتش سوزی ثبت شده است که در حدود ۱۷۰۰  ساختمان را تخریب و ۷ نفر را کشته و خسارت بیمه‌ای در حدود ۱ میلیارد دلار بر جای گذاشته است. در یونان و منطقه شرق آفریقا، مرگبارترین حادثه آتش سوزی اروپا از سال ۱۹۰۰ ثبت شده است که ۹۲ نفر را به کام مرگ کشاند و سبب تخریب ۹۰۵ ساختمان و خسارت به ۷۴۰ ساختمان دیگر گردید. در سوئد نیز آتش سوزی عظیم ۱۰۰ میلیون دلار خسارت در پی داشت. در ژاپن نیز سیل و گل و لای و رانش زمین، ۲۳۰ کشته و ۵۰ هزار خانه را ویران نمود. انجمن بیمه‌های اموال و مسوولیت ژاپن اعلام کرده است که تاکنون، ۴۸ هزار خسارت پرداخته شده است که ارزشی معادل ۷۱۱ میلیون دلار دارد.سیل در آریزونا، و شرق امریکا و نیجریه، شرق روسیه، هند و دیگر کشورهای آسیای جنوب شرقی مانند میانمار، لائوس، کامبوج و فیلیپین، خسارت‌های عمده‌ای را سبب شده است. سیل‌های فصلی در چین، خسارت اقتصادی بالغ بر یک میلیارد دلار در پی داشته است.