تاپی در چه مرحله‌ای است
یک سال پس از آیین افتتاح پروژه «تاپی» در هرات افغانستان؛ از تاپی چه خبر؟
نزدیک به یک سال پیش اشرف غنی، رییس‌جمهور کشور افغانستان در مراسمی پر سر و صدا از آغاز پروژه عملیات احداث خط لوله گازی تاپی که قرار است گاز ترکمنستان را از خاک افغانستان به پاکستان و سپس هند ارسال کند، رونمایی کرد. آیین افتتاح این پروژه که در شهر هرات برگزار شد، با حضور رییس‌جمهور ترکمنستان، نخست‌وزیر پاکستان و وزیر امور خارجه هند همراه بود و در این مراسم اشرف غنی، رییس‌جمهور کشور افغانستان آغاز پروژه تاپی را به تمام مسلمانان جهان تبریک گفت و از روز افتتاحیه تحت عنوان «سال نو» یاد کرد تا نشان دهد پروژه تاپی برای کشورش تا چه حد اهمیت دارد
اقتصاد گردان - افغانستان علاوه بر منفعت مالی قابل توجهی که از انتقال خط لوله گازی از خاک خود می‌برد، پروژه تاپی را برای گره زدن امنیت خود به امنیت همسایگان و در نتیجه افزایش امنیت داخلی خود حیاتی می‌داند، امری که با اعلام حمایت طالبان از این پروژه درست یک روز پیش از مراسم افتتاحیه در هرات تأیید شد. با این حال، پس از گذشت نزدیک به یک سال از این مراسم، خبری از آغاز عملیات اجرایی تاپی به گوش نمی‌رسد و کشورهای مشارکت‌کننده در آن فقط به اظهارنظرهای کلی در خصوص زمان آغاز اجرای عملیاتی آن اکتفا کرده‌اند. در یک نمونه مشخص، حدود 20 روز پیش، رسانه پاکستانی سیاست از برگزاری جلسه‌ای در موسسه مطالعات استراتژیک اسلام‌آباد خبر داد و اعلام کرد که در این جلسه معین شده است که پروژه خط لوله گازی تاپی در سه‌ماهه نخست سال 2019 آغاز شود. این در حالی است که کشور افغانستان هنوز در عملیات اجرایی پروژه رقیب خط لوله ایران-پاکستان پیشرفت چشمگیری نداشته است.
چهارم اسفندماه سال گذشته مقامات بلندپایه 4کشور افغانستان، ترکمنستان، پاکستان و هند در شهر هرات افغانستان دور هم جمع شدند تا آغاز پروژه‌ای را کلید بزنند که می‌تواند نقش بسزایی در اقتصاد و امنیت منطقه و به خصوص کشور افغانستان ایفا کند. امیدواری‌ها نسبت به تأثیرات مثبت این پروژه در امنیت افغانستان تا جایی پیش رفت که محمد اشرف غنی، رییس‌جمهور افغانستان در مراسم افتتاحیه عملیات اجرایی آن گفت: «به حیث یک هراتی، به حیث یک افغان، و به حیث یک مسلمان، این روز را، سال نو می‌بینم و بر تمام مردم افغانستان، کشورهای آسیایی و جهان اسلام تبریک می‌گویم. این پروژه نیست، یک کریدور انکشافی، یک کریدور همکاری است»
پروژه «تاپی» قرار است سالانه 33 میلیارد مترمکعب گاز ترکمنستان را از مسیر افغانستان به پاکستان و سپس به هند ارسال کند و به عقیده کارشناسان عبور این خط لوله گازی از داخل خاک افغانستان علاوه بر منافع مالی زیادی که عاید این کشور می‌کند، با پیوند زدن اقتصاد 4 کشور آسیای میانه سبب افزایش امنیت در خاک افغانستان خواهد داشت؛ کشوری که انواع دخالت‌های سایر کشورها به منظور بر هم خوردن امنیت خود را تجربه می‌کند. در این رابطه عباس ملکی، محقق ارشد در پروژه سیاست‌گذاری انرژی، مرکز مطالعات بین‌المللی در موسسه تکنولوژی ماساچوست (ام‌ای تی) قبلأ به «روزنامه تعادل» گفته بود: «بحث‌های زیادی در مطبوعات و رسانه‌ها مطرح می‌شود که هر کشوری منافع خودش را در افغانستان دنبال می‌کند. البته باید در نظر داشت که باقی کشورها از جمله امریکا، آلمان، چین، کشورهای آسیای مرکزی و روسیه هم به نوبه خود در افغانستان نقش ایفا می‌کنند.»
یکی از کشورهای تأثیرگذار بر بی‌ثباتی کشور افغانستان، همسایه جنوبی آن یعنی پاکستان است. بنا به گفته عباس ملکی، نقش پاکستان در افغانستان، نقش امنیتی، نظامی، سیاسی بسیار پیچیده‌ای است و این کشور در دهه‌های گذشته از شبه‌نظامیان تندرو افغانستان حمایت کرده و در کل منافع ملی خود را در بی‌ثباتی و عدم‌امنیت در کشور شمالی خود تعریف کرده است.
اما اکنون به نظر می‌رسد که پروژه تاپی و لزوم حراست از امنیت خط لوله گازی سبب شده است که پاکستان در راهبرد امنیتی خود نسبت به افغانستان تجدیدنظر کند. شاهد خاقان عباسی، نخست‌وزیر سابق پاکستان در روز افتتاح پروژه در هرات گفت که «پاکستان به اهداف درازمدت اقتصادی که متضمن ثبات در منطقه است، متعهد است و کشورهای منطقه، همکاری متعهدتر از پاکستان، نخواهند یافت. آقای عباسی افزوده بود: «شما هیچ همکار خوب نسبت به پاکستان نخواهید یافت که در تأمین صلح و ثبات متعهد باشد.»
یک روز پیش از افتتاحیه پروژه تاپی نیز طالبان که مهم‌ترین عامل تهدیدکننده این پروژه به حساب می‌آید، با انتشار خبرنامه‌ای از آغاز کار عملی پروژه تاپی در افغانستان اعلام پشتیبانی کرد که به عقیده برخی با توجه به سابقه روابط پنهان پاکستان با شبه‌نظامیان توندرو طالبان، این اعلام پشتیبانی نشانه‌ای از تلاش پاکستان برای برقراری امنیت پروژه تاپی بوده است. به گزارش «تعادل» به نقل از آریان‌نیوز طالبان در خبرنامه خود آورده بود: «تاپی یک پروژه مهم اقتصادی در منطقه و سود رسان برای مردم افغانستان است و در ساحات زیر حاکمیت طالبان، برای اجرایی شدن این پروژه همکاری خواهد شد. طالبان همچنان از طرف‌های عملی‌کننده پروژه تاپی خواسته‌اند از سازمان ملل تضمین مصوونیت این پروژه را بگیرند و نگذارند تا پروژه تاپی با تاخیر و چالش روبرو شود».
اکنون تاپی در چه مرحله‌ای است؟
پایگاه خبری پاکستانی «سیاست» اخیرأ در وب‌سایت خود خبر از برگزاری جلسه‌ای در موسسه مطالعات استراتژیک اسلام‌آباد خبر داد و اعلام کرد که در این جلسه معین شده است که عملیات اجرایی پروژه خط لوله گازی تاپی در سه‌ماهه نخست سال 2019 آغاز شود. محمد مراد امانوف، رییس شرکت پایپ‌لاین گفت که کشورهای افغانستان و پاکستان نسبت به حفظ امنیت این پروژه در خاک خود اطمینان دارند. با وجود این، با گذشت یک سال از افتتاح رسمی این پروژه در افغانستان، هنوز پیشرفت چشمگیری در اجرای عملی پروژه تاپی در خاک افغانستان و پاکستان رخ نداده است. تردیدها در رابطه با احتمال عدم انجام تعهدات اجرایی این پروژه زمانی بیشتر می‌شود که کارنامه منفی پاکستان در رابطه با اجرای تعهدات خود در اجرای پروژه خط لوله گازی ایران پاکستان (IP) مد نظر قرار گیرد.
در پروژه IP که در ابتدا تحت عنوان خط لوله صلح از آن یاد می‌شد، قرار بود گاز ایران از طریق خط لوله زمینی از استان سیستان و بلوچستان گذر کرده، وارد خاک پاکستان شود و پس از آن به هند برسد؛ پروژه‌ای که برخی از جمله عباس ملکی، کارشناس مسائل پاکستان و آسیای میانه بر این باور هستند که تاپی، با حمایت امریکا و در رقابت با آن تعریف شد. اما با وجود آنکه فاز اجرایی پروژه IP در خاک ایران زودتر از موعد به اتمام رسید، پیشرفت کار در خاک پاکستان در نقطه صفر متوقف ماند و تاکنون با وجود نظر مساعد مقامات تازه پاکستانی نسبت به این پروژه، همچنان وارد مرحله اجرایی نشده است. ملکی بیان کرد که پاکستان دلیل عدم اجرای تعهدات خود در پروژه گازی ایران- پاکستان را نداشتن بودجه کافی برای اختصاص دادن به آن عنوان کرده است. حال سوال اینجاست که آیا پاکستان برای آغاز عملیات اجرایی پروژه تاپی با مسائل مالی مشابهی دست به گریبان است؟
تاپی یک پروژه گازرسانی به طول 1814 کیلومتر است که از کشورهای ترکمنستان، افغانستان، پاکستان می‌گذرد و به هند می‌رسد. سهم افغانستان از طول این خط لوله نزدیک به 43 درصد است که 816 کیلومتر طول دارد. تاپی 826 کیلومتر نیز در پاکستان ادامه می‌یابد و در نهایت در مرز هند و در شهر فاضلکا به انتها می‌رسد. هرات که مراسم افتتاح عملیات اجرایی تاپی در آن برگزار شده است نقطه‌ای به شمار می‌رود که قرار است گاز ترکمنستان را از بندر تورغندی در شمال غرب خود دریافت کرده و آن را به فراه، هلمند و قندهار انتقال دهد. رسانه‌های افغانستان پیش از این در تشریح اهمیت اقتصادی این پروژه برای افغانستان نوشته بودند که افغانستان از طریق ترانزیت گاز از طریق ترکمنستان به کشورهای پاکستان و هند، سالانه بالغ بر 500 میلیون دلار درآمد کسب خواهد کرد.
تاپی همچنین اهمیت راهبردی- امنیتی برای افغانستان دارد و می‌تواند به افزایش امنیت و ثبات در خاک افغانستان کمک کند. البته امنیت گزاره‌ای است که حداقلی از آن برای اجرای چنین پروژه‌های بزرگی لازم است و همواره شک و تردیدهایی نسبت به توانایی کشور افغانستان در حفظ امنیت خط لوله تاپی وجود داشته است. در این راستا، چندی پیش، استان فراه افغانستان که در مسیر عملیات اجرایی خط لوله تاپی قرار دارد دچار ناامنی‌هایی به دست شبه‌نظامیان طالبان شد و نگرانی‌ها نسبت به عدم تعهد طالبان و توانایی دولت افغانستان به حفظ امنیت پروژه تاپی افزایش یافت.
