افزايش تمايل سپرده گذاران به پول نقد و سپرده كوتاه مدت و جاري، رشد 22 هزار ميلياردي بدهي دولت به بانك ها و 10 هزار ميلياردي به بانك مركزي در شش ماه

اقتصاد گردان -  محسن شمشيري

وضعیت بدهی دولت به بانک‌ها نشان می‌دهد که از رقم 293 هزار میلیارد تومان بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی معادل 261 هزار میلیارد تومان آن بدهی دولت و 32 هزار میلیارد تومان بدهی شرکت‌های دولتی است.  از سوی دیگر، بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی با رقم 64 هزار میلیارد تومان شامل 37 هزار میلیارد تومان بدهی دولت و 27 هزار میلیارد تومان بدهی شرکت‌های دولتی بوده است. همچنین بدهی سنگین 230هزار میلیارد تومان بخش دولتی به بانک‌ها شامل 224هزار میلیارد تومان بدهی دولت به بانک‌ها و 5.2 هزار میلیارد تومان بدهی شرکت‌های دولتی است که بدهي دولت به بانك ها در يكسال اخير رشد بیش از 30 درصدی و در شش ماه اول رشد 10.9 درصدي داشته‌اند.

بدهی سنگین 224 هزار میلیارد تومانی دولت به بانک‌ها نشان‌دهنده ادامه یک مسیر نامطلوب در بازار پول کشور است که در سال‌های اخیر نیز تشدید شده است و دولت تنها در شهريورماه 97 به ميزان 6 هزار ميليارد تومان به بانك ها بدهكارتر شده است و اين موضوع نشان مي دهد كه دولت براي مخارج خود از منابع بانك ها استفاده مي كند و اين رقم هر روز رو به افزايش است و باعث قفل شدن منابع بانك ها مي شود. 

بانک‌های تخصصی به خاطر مسکن مهر و طرح‌های دیگر حدود 57 هزار میلیارد تومان و بانک‌های دولتی به خاطر تسهیلات تکلیفی دولت حدود 5860 هزار میلیارد تومان از دولت طلب دارند اما جالب توجه این است که بدهی دولت به بانک‌های خصوصی به رقم عظیم 107 هزار میلیارد تومانی با رشد 45 درصدی در يك سال اخير و رشد 16 درصدي در شش ماه اول سال 97 رسیده است و اين موضوع نشان مي دهد كه بانك هاي خصوصي كه بايد طبق قانون تجارت و براساس صرفه و صلاح منابع خود را مديريت كنند به خاطر بانك هاي خصوصي شده كه همچنان بخش مهمي از سهم آنها در اختيار دولت است و يا سهام عدالتي است كه مدير آن دولت است، بايد به تسهيلات تكليفي دولت پاسخ گو باشند و همچنان رقم طلب آنها  از دولت در حال افزايش است. 

از سوی دیگر، بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی یا اضافه برداشت بانک‌ها متاثر از رشد بدهی دولت و مطالبات معوق و تنگنای مالی افزایش زیادی داشته و بانک‌های تخصصی با 45 هزار میلیارد تومان و رشد 6- درصدی در یک‌سال اخیر و بانک‌های دولتی با حدود 3900 میلیارد تومان اضافه برداشت و رشد 64-درصدی، رشد منفی در میزان اضافه برداشت خود داشته‌اند. اما برعکس، در بانک‌های خصوصی و غیردولتی وضعیت کاملا برعکس بوده و در یک‌سال اخیر با رشد 100 درصدی، رقم اضافه برداشت بانک‌های خصوصی از بانک مرکزی به بیش از 101هزار میلیارد تومان رسیده است.

بانک مرکزی حجم نقدینگی در شهريورماه سال جاری را بیش از هزار و ۶72 هزار میلیارد تومان اعلام کرد که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۰.3 درصد افزایش نشان می‌دهد و نسبت به اسفندماه سال گذشته 9.3درصد رشد داشته است.

حجم پول در این دوره 243 هزار میلیارد تومان با 44 درصد افزایش نسبت به شهريورماه سال قبل بوده است كه سپرده ديداري با رقم 199 هزار ميليارد تومان رشد يكساله 49 درصدي و رشد ششماهه 32 درصدي داشته است و نشان مي دهد كه تمايل مردم به نگهداري پول نقد در يكسال اخير و متاثر از تحريم ها و التهابات بازارهاي ارز و طلا افزايش يافته و رشد پول و اسكناس و به خصوص سپرده ديداري و چك بيشتر شده است. همچنين از اين رقم اسكناس در دست مردم به 44 هزار ميليارد تومان رسيده كه رشد 29 درصدي دريكسال اخير داشته است. 

اما در بخش شبه پول، حجم شبه پول  يا سپرده غيرديداري  با 17 درصد رشد، ۱۴28هزار میلیارد تومان اعلام شده كه نشان مي دهد رشد كمتري نسبت به رشد پول داشته است. از اين رقم، سپرده مدت دار شامل سپرده كوتاه مدت و بلندمدت 1312 هزار ميليارد تومان بوده كه رشد بيش از 15 درصد در يكسال و بيش از 6 درصد در شش ماه اول داشته است. 

سپرده كوتاه مدت با رقم 490 هزار ميليارد تومان رشد 1.9 درصدي در يكسال و رشد 24.6 درصدي در شش ماه داشته است . همچنين سپرده بلندمدت با رقم 822 هزار ميليارد تومان رشد 25.6 درصدي در يكسال و 2.1- رشد منفي در شش ماه اول داشته است. 

اين نكته نشان مي دهد كه متاثر از سياست هاي سال 96 از جمله تمديد قرارداد سپرده بلندمدت با نرخ يكساله 20 درصدي و همچنين انتشار اوراق سپرده ريالي 20 درصدي در اسفندماه، حجم سپرده بلندمدت به شدت رشد كرد اما در شش ماه اول امسال، با رشد شتابان نرخ دلار از 5 هزار تومان در فروردين به بالاي 14 هزار تومان در ماه هاي اخير، سپرده گذاران تمايل به نگهداري نقدينگي خود به صورت پول، سپرده ديداري و يا سپرده كوتاه مدت داشته اند تا در زمان استفاده بتوانند با پول نقد، چك يا كارت سپرده كوتاه مدت، خريد كنند . اين موضوع باعث شده كه عملا از حجم سپرده بلندمدت در شش ماه اول سال 97 كاسته شود و رقم آن از 840 هزار ميليارد تومان از اسفند 96 به 822 هزار ميليارد تومان در شهريور 97 برسد و 18 هزار ميليارد تومان كمتر شود. 

به عبارت ديگر، از 142 هزار ميليارد تومان افزايش نقدينگي در شش ماه اول 97،  به ميزان 97 هزار ميليارد جذب كوتاه مدت، 49 هزار جذب پول و سپرده ديداري و 11 هزار ميليارد جذب قرض الحسنه شده است و از بلندمدت نيز 18- هزار ميليارد تومان كاسته شده است. 

اين ارقام نشان مي دهد كه  رقم سپرده كوتاه مدت در اين شش ماه از 393 به 490 هزار ميليارد تومان رسيده و 97 هزار ميليارد تومان بيشتر شده است. همچنين پول و سپرده ديداري نيز در اين شش ماه 49 هزار ميليارد تومان بيشتر شده است. قرض الحسنه پس انداز نيز 11 هزار ميليارد تومان افزايش داشته و سپرده بلندمدت 18- هزار ميليارد تومان كمتر شده است. 

رقم اضافه برداشت یا بدهی بانک‌های خصوصی به بانک مرکزی در شهريور 97 در حالی با رشد 100 درصدی در یک سال گذشته، به رقم 101 هزار میلیارد تومان رسیده، که متناسب با آن بدهی دولت به بانک‌های خصوصی معادل 107 هزار میلیارد تومان و تسهیلات غیرجاری یا مطالبات معوق بانک‌های غیردولتی نیز به رقم 102 هزار میلیارد تومان رسیده است . این موضوع نشان‌دهنده این واقعیت است که متاثر از افزایش فشار به بانک‌های خصوصی برای تسهیلات دهی و مشارکت در طرح‌های مختلف است، رشد بدهی دولت به این بانک‌ها، اضافه برداشت آنها به بانک مرکزی که عامل موثری در رشد پایه پولی و نقدینگی و تورم است نیز افزایش یافته و بانک‌های خصوصی اکنون با بيش از 100 هزار میلیارد تومان در هر یک از سه شاخص بدهی به بانک مرکزی، مطالبات معوق و بدهی دولت به بانك هاي خصوصي روبرو هستند.

به گزارش تعادل، براساس گزیده‌های پولی و بانکی بانک مرکزی برای شهريور 97 که به تازگی منتشر شده، متاثر از رشد مطالبات معوق، مشکوک الوصول، سررسید گذشته، خرید دین و اموال معاملات با رقم 150 هزار میلیارد تومان  كه در شش ماه اول سال 97 معادل 17.1 درصد و همچنین افزایش بدهی دولت به بانک‌ها با رقم 224 هزار ميليارد تومان كه نسبت به مرداد 6 هزار میلیارد تومان بيشتر شده و دولت تنها در شهريور 6 هزار ميليارد تومان از منابع بانك ها براي مخارج خود استفاده كرده و بدهكار تر شده است، در نتيجه فشار دولت به بانك ها و مطالبات معوق، رقم بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی نیز به رقم نزدیک به 150.65 هزار میلیارد تومان رسیده كه در يك سال اخير 37 درصد و در شش ماه اول 14 درصد رشد داشته است. 

 آمارها نشان می‌دهد که بدهی بانک‌های دولتی و تخصصی در یکسال منتهی به شهريور 97 با کاهش و رشد منفی مواجه شده‌اند و بانک‌های دولتی با کاهش 64- درصدی و بانک‌های تخصصی با کاهش 6- درصدی همراه شده‌اند، بدهي بانك هاي دولتي به بانك مركزي تنها 3900 ميليارد تومان، و بدهي بانك هاي تخصصي به بانك مركزي 45 هزار ميليارد تومان شده است، اما بدهی بانک‌های غیردولتی و خصوصی به‌شدت رشد کرده و با افزایش 100 درصدی در يك سال و رشد 26 درصدي در شش ماه اول به رقم 101 هزار میلیارد تومان رسیده است. این در حالی است که بانک‌های تخصصی به خاطر طرح‌های مسکن مهر با بدهی 45 هزار میلیارد تومانی روبرو شده و بانک‌های دولتی تنها 3900 میلیارد تومان به بانک مرکزی بدهکار هستند و اين موضوع نشان مي دهد كه اختلاف بسياري بين بانك هاي دولتي، تخصصي و غيردولتي وجود دارد و و فشار دولت و اقتصاد به بانك هاي خصوصي بسيار بيشتر از فشار اقتصاد و دولت به بانك هاي دولتي و تخصصي است. 

اما رقم اضافه برداشت بانک‌های غیردولتی در یکسال اخیر رشد قابل توجه 100 درصدی داشته و بيش از 101 هزار میلیارد تومان بدهکار بانک مرکزی هستند.

نکته قابل توجه این است که تقریبا معادل رقم مطالبات معوق، مشکوک الوصول، سررسید گذشته، خرید دین و اموال معاملات که رقم آن در شهريور ماه 97 معادل 150 هزار میلیارد تومان اعلام شده، میزان اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی نیز دقیقا همان رقم 150 هزار میلیارد تومان است و نشان‌دهنده رابطه نزدیک بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی با مطالبات معوق است.

رقم مطالبات معوق، مشکوک الوصول، سررسید گذشته، خرید دین و اموال معاملات در بانک‌های غیردولتی یا خصوصی در شهريور 97 معادل 102 هزار میلیارد تومان اعلام شده در حالی که رقم بدهی این بانک‌ها به بانک مرکزی نیز معادل 101 هزار میلیارد تومان و کمی بيشتر از مطالبات معوق بوده است.

همچنین بانک‌های تخصصی با بدهی 45هزار میلیارد تومانی به بانک مرکزی با 29 هزار میلیارد تومان مطالبات معوق، مشکوک الوصول، سررسید گذشته، خرید دین و اموال معاملات مواجه هستند. در بانک‌های دولتی تجاری نیز رقم بدهی بانک‌های دولتی به بانک مرکزی 3900 ميليارد تومان و رقم مطالبات معوق، مشکوک الوصول، سررسید گذشته، خرید دین و اموال معاملات آنها معادل 18 هزار میلیارد تومان بوده است.

از این لحاظ وضعیت بانک‌های خصوصی یا غیر دولتی با حدود 102 هزار میلیارد تومان مطالبات معوق و به همان میزان اضافه برداشت از بانک مرکزی نیازمند توجه فوری است زیرا رشد 100درصدی اضافه برداشت بانک‌های خصوصی و رشد 15.7 درصدی مطالبات معوق آنها در 6ماه اول سال 97 خود حکایت از فشار زیاد به این بانک‌ها برای پرداخت تسهیلات و انجام عملیات بانکی، مشارکت در طرح‌ها و پرداخت‌ها و... است که باعث شده هم مطالبات معوق آنها به‌شدت رشد کند و هم اضافه برداشت و هزینه‌های سنگین بدهی این بانک‌ها به بانک مرکزی افزایش یابد و جالب این است که برای بسیاری از کارها از جمله ساماندهی موسسات غیرمجاز میزان، ثامن‌الحجج، ‌کمک به پرداخت سپرده‌های بسیاری از موسسات اعتباری و مشارکت در بسیاری از طرح‌های هزینه بر، همچنان فشار دولت و سازمان‌های اقتصادی و مسوولان روی بانک‌های خصوصی و غیردولتی است.

در حالی که بانک‌های غیردولتی باید از یک سو به استانداردسازی صورت‌های مالی و پاسخ گویی به سهامداران خود مشغول باشند و از سوی دیگر، باید فشار دولت و هزینه‌های سنگین تسهیلات تکلیفی را تحمل کنند. جالب این است که در این شرایط بدهی دولت به بانک‌های خصوصی نیز به رقم 107هزار میلیارد تومان رسیده است.

رقم بدهي غير دولتي يا تسهيلات نيز نشان مي دهد كه در شهريور 97  اين رقم به 1165 هزار ميليارد تومان رسيده كه رشد 17 درصدي در يكسال داشته است و سهم بانك هاي تجاري از مانده تسهيلات 16 درصد، بانك هاي تخصصي 19.4 درصد و بانك هاي غيردولتي يا خصوصي 64.5 درصد بوده است

همچنين سهم بانك هاي خصوصي از كل سپرده ها 69.2 درصد، سهم بانك هاي تجاري 20.2 درصد و بانك هاي تخصصي 10.6 درصد بوده است. 

با توجه به اين شرايط، بدهي غير دولتي يا تسهيلات در بانك هاي خصوصي به رقم 720 هزار ميليارد تومان رسيده كه رشد 16 درصدي در يكسال و 6 درصدي در شش ماه اول داشته است ميزان سپرده غيردولتي در  بانك هاي خصوصي به رقم 1127 هزار ميليارد تومان رسيده كه رشد 17 درصدي در يكسال و 10 درصدي در ششماه اول 97 داشته است. از سوي ديگر، سپرده مدت دار شامل كوتاه مدت و بلندمدت در بانك هاي خصوصي به رقم 925 هزار ميليارد تومان رسيده كه رشد 12 درصدي در يكسال و 6.9 درصدي در شش ماه اول 97 داشته است.