جمعیت 100 میلیونی ایران تا سه دهه آینده درگیر مسائلی نوظهور و تجربه نشده در تاریخ

اقتصاد گردان - مدیرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال با اشاره به اینکه در مسائل جمعیتی باید صریح بود و وضعیت حال چنان که گفته می‌شود تیره و تار نیست، در عین حال گفت: جمعیت کشور طی سه دهه آینده به 100 میلیون نفر می‌رسد.

محمدباقر عباسی، بیان کرد: «موضوع جمعیت در ایران در قرن حاضر یک دغدغه همگانی بوده است. ما قرن حاضر را با جمعیت ۱۰ میلیونی آغاز کرده‌ایم و در حال به پایان رساندن آن با جمعیتی بیش از ۸۰میلیون هستیم. با تغییرات رخ داده در کشور، گسترش شهرنشینی، تحول سبک زندگی، گذار از روابط خانوادگی پدرسالارانه به روابط مدنی، تحولات بازار کار، آمار ازدواج و... عملا جمعیت ایران درگیر مسائلی نوظهور و تجربه نشده در تاریخ خود است.»

او به موضوع سالمندی اشاره کرد و با بیان اینکه با افزایش فرزند آوری هم تعداد سالمندان سال‌های آتی دستخوش تغییر نخواهد شد بلکه نسبت آنان به کل جمعیت شاید کوچک‌تر شوند، به ایسنا گفت: واقعیت آن است که شهرهای ما آمادگی زیست سالمندان را هنوز به دست نیاورده‌اند. محیط‌های سالمند دوست یک دغدغه جدی هستند. همچنین به اقتصاد سالمندان نیز باید فکر کرد. وضعیت حساب انتقالات در کشور باید به دقت بررسی شود تا بدانیم سرمایه‌های فردی و خانوادگی چگونه تبادل می‌شود. باید از آینده خود به عنوان سالمند اطمینان نسبی داشته باشیم.»

وی با اشاره به اینکه به ارائه تمامی آمارها می‌پردازیم و توجه بیشتری به برخی به آمارها نداریم، اظهار کرد: به شکل شفاف و در تابعیت از قانون انتشار آزاد اطلاعات، بدون هیچ‌گونه تبعیض، آمارهای انسانی تولید شده در سازمان ثبت احوال کشور را منتشر کرده‌ایم. در حقیقت از برنامه اول توسعه، اهتمام به ایجاد پایگاه اطلاعات جمعیت کشور آغاز شد. این پایگاه با هزینه و ممارست زیاد شکل گرفته و در حال حاضر به امکان‌های اولیه محاسبات جمعیتی دست یافته است. همچنین با حل مشکل ثبت تغییر نشانی می‌توان به رصد مدام وضعیت جمعیت کشور در آینده نزدیک از طریق این پایگاه پرداخت.

مدیرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال در پاسخ به این سوال که می‌توان از داده‌های پایگاه به محاسبه میزان باروری کل به عنوان یک دغدغه مهم ملی اقدام کرد، گفت: برپایه داده‌های این پایگاه، میزان باروری کل (یعنی تعداد متوسط فرزندانی که یک مادر در طول دوران باروری خود به دنیا می‌آورد) در سال ۱۳۹۵ (برای زنان ایرانی ساکن کشور) 2.14 فرزند بوده است.

برای خالص‌تر کردن این شاخص باید با لحاظ کردن جمعیت زنان متاهل، میزان باروری نکاحی را محاسبه نمود که برای آن سال نشان‌دهنده رقم 3.4 فرزند است. یعنی زنان ازدواج کرده ایرانی به‌طور متوسط بیش از سه فرزند به دنیا می‌آورند. نکته مهم‌تر آن است که در پیمایش انجام شده توسط پژوهشکده آمار، زوج‌های جوان در زمان ازدواج بطور متوسط خواستار 2.3 فرزند بودند و این یعنی بیش از سطح جانشینی.

به گفته وی، در مسائل جمعیتی باید صریح بود وضعیت حال چنان که گفته می‌شود تیره و تار نیست. ما جمعیت نزدیک به ۱۰۰ میلیون نفر را در 30 سال آینده تجربه خواهیم کرد.

مدیرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال در ادامه در پاسخ به سوالی مبنی براینکه میزان باروری کل روند افزایشی خواهد داشت یا خیر، اظهار کرد: ضرورتا اینگونه نیست. با گذر زمان و تغییرات نسلی حتی می‌توان انتظار کاهش این میزان را نیز داشت. موضوعی که در سال‌های انتهایی دهه ۸۰ رخ داد و باعث شد در سال ۱۳۹۰ شاهد رقم 1.8 برای میزان باروری کل کشور باشیم یعنی رقمی کمتر از سطح جانشینی.

وی حفظ میزان باروری کل در حول و حوش سطح جانشینی را نیازمند فراهم شدن مولفه‌های متعددی خواند و گفت: جامعه ما گذار دوم جمعیتی را پشت سر گذاشته و بسیاری از افراد متولد دهه 60 حتی فرزندان دوم خود را نیز به دنیا آورده‌اند و ما آرام آرام شاهد مادران دهه هفتادی هستیم که از لحاظ عددی تقریبا نصف مادران دهه شصتی هستند. ضمن آنکه افزایش سن ازدواج باعث تاخیر در ورود به فرآیند باروری می‌شود. اما فراموش نکنیم ما در حال گذار از پنجره طلایی جمعیت هستیم. اگر بتوانیم در این دوران به سود جمعیتی حاصل از حضور حدود ۷۰درصد جمعیت در سن فعالیت دست پیدا کنیم، انگیزه‌های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی شکل‌گیری خانواده‌های بزرگ‌تر را ایجاد کرده‌ایم. ضمنا توجه داشته باشیم، نسلی که خود تک فرزند بوده و مشکلات آن را تجربه کرده‌اند، حال که مادر و پدر می‌شوند، به شرط فراهم بودن شرایط ممکن است تک فرزندی را به فرزندان خود تحمیل نکنند و مجددا خانواده‌هایی با بعد وسیع‌تر تجربه شود.

وی به وضعیت موالید در کشور اشاره کرد وافزود: تعداد موالید کشور از سال ۱۳۹۵ به بعد روند کاهشی را تجربه کرده است. این در حالی‌ است که پس از سال ۱۳۸۰ که تعداد ولادت سالانه به یک میلیون کاهش یافته بود، شاهد روند افزایشی بودیم که در سال ۱۳۹۴ به رقم یک میلیون و ۵۷۰ هزار رسید. این روند کاهشی احتمالا استمرار خواهد یافت. اما واقعیت آن است که روند ثبت ازدواج در کشور از سال ۱۳۹۰ کاهشی بوده و سال به سال باتوجه به کاهش افراد در معرض ازدواج کمتر می‌شود. بدیهی است در این حالت خانواده‌های کمتری شکل می‌گیرد و به شکل طبیعی با کاهش موالید هم مواجه خواهیم شد. به گفته مدیرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی سازمان ثبت احوال، تعداد موالید ثبت شده در سال ۱۳۹۶ برابر یک میلیون و ۴۸۷ هزار بوده است. یعنی 18.8 تولد به ازای هر هزار نفر جمعیت کشور. این شاخص در سال ۱۳۹۵، 19.5 در هزار نفر بود.

عباسی در پایان با بیان اینکه یکی از نکات قابل‌توجه تغییرات رخ داده در مباحث جمعیتی، شروع فرآیند فرزندآوری است، گفت: در سال ۱۳۹۶ حدود ۱۴۶هزار نوزاد با فاصله یک سال و کمتر از ازدواج والدین‌شان بدنیا آمده‌اند یعنی حدود ۱۰درصد. حدود ۱۸درصد تولدها «تا دوسال بعد از تاریخ ازدواج» والدین رخ داده است واین به معنای این است که دیگر تشکیل زندگی معنای بلافصل فرزندآوری را به همراه ندارد این نیز بخشی از تغییرات اجتماعی رخ داده موثر بر روندهای جمعیتی ما در سالیان آتی است.