پیشنهاد تاسیس بانک ویژه ایران در اروپا يا يورو بانك

اقتصاد گردان - محسن شمشيري 

به دنبال پيشنهاد علی ماجدی سفیر ایران در المان براي ایجاد یورو بانک با همكاري برخی از بانکداران اروپایی و كشورهايي مانند ايران  براي كاهش سلطه دلار و افزايش سهم يورو در مبادلات و ذخاير ارزي بين المللي، برخي ديگر از كارشناسان  از جمله آرش شهرآئینی عضو هیات مدیره صندوق ضمانت صادرات ایران نيز پیشنهاد تاسیس بانک ویژه ایران در اروپا برای دور زدن تحریم‌ها را مطرح كرده كرده اند كه هدف عمده اين پيشنهادها، دور زدن تحريم هاي آمريكا از طريق كاهش سهم دلار در مبادلات، نقل و انتقال ها و ذخيره سازي ارزي است و در اين راهكار، بانك هاي ايران و اروپا و شركت ها بدون دخالت دلار، ارزيابي قيمت، سازوكار، قرارداد و ساير امور را بر اساس نرخ يورو برنامه ريزي مي كنند و به شكل هاي مختلف به حذف دلار از سيستم تجاري و بانكي اقدام خواهند كرد.

 اين پيشنهادها با نام ها و شكل ها و احتمالا ساختارهاي مختلف، در نهايت دور زدن تحريم هاي دلاري آمريكا، ايجاد ارتباط با حوزه يورو و مبادلات و ذخيره سازي يورو به جاي دلار را هدف گرفته است و اگرچه در  مورد بازار آمريكا و تحريم هاي ثانويه همچنان براي شركت هاي اروپايي مشكلاتي مطرح خواهد بود و آنها بين بازار ايران و بازار آمريكا بايد انتخاب مشخص داشته باشند، اما حداقل در مورد تحريم هاي اوليه از جمله ارز و طلا، فروش نفت به اروپا به نرخ يورو، ذخيره سازي، مبادلات بانكي با يورو، خطوط اعتباري بين بانك هاي ايران  و اروپا، كارگزاري ها، تجارت و خريد كالايي مستقيم از اروپا و... مي توان از بانك هاي حوزه يورو بدون دخالت دلار استفاده كرد و تاحدي برخي از تحريم هاي آمريكا را دور زد.

 اما در مورد برخي ديگر از فعاليت ها از جمله شركت هاي نفتي و خودروسازان و صنايعي كه در آمريكا فعاليت و بازار قابل توجهي دارند، اين پيشنهاد بايد همراه با راهكارهاي ديگر مثل مستثني شدن شركت ها پيگيري شود تا بخشي از تحريم ها را رفع كند. 

در هر صورت پيشنهاد يورو بانك، در راستاي تلاش هاي بسياري از كشورها كه از جنگ دوم جهاني به دنبال كاهش سلطه دلار بوده اند،  مي تواند موثر باشد. 

ماجدي در همايش تجاري و بانكي ايران و اروپا در اوايل ارديبهشت 97 گفته بود كه در حال حاضر ۲۵ درصد تولید ناخالص دنیا در اختیار امریکا است و با وضعیت هم تنیدگی گسترده ای که شکل گرفته است، عملا دست بالا در اختیار ایالات متحده امریکا است . همچنین بررسی ها نشان می دهد ۸۰‌ درصد مبادلات سیستم های مالی و تجاری دنیا بر بستر دلار شکل می گیرد و حدود ۱۵ درصد نیز یورو در معاملات نقش بازی می کند و این اصلا مطلوب اتحادیه اروپا نیست و این موازنه باید تغییر کند.

به عبارت ديگر، وزن و سهم يورو از مبادلات و ذخاير ارزي جهان متناسب با جايگاه و تعداد كشورها و نفوذ و اثرگذاري  كشورهاي اروپايي در تحولات بين المللي نيست 

سفير ايران در آلمان در روزهاي اخير نيز در گفت وگو با رسانه ها، اين پيشنهاد را بار ديگر مطرح كرده و تاكيد داشت كه اروپایی ها باید با ایجاد یک نهاد جدید و تقویت یورو به جای دلار در سیستم های مالی خود وضعیت فعلی را تغییر دهند  و گفت‌وگوهایی در مورد تحقق ایده ایجاد یورو بانک با برخی از بانکداران اروپایی انجام شده است. این ایده، ایده شخصی من بود که حدود یک سال پیش مطرح کردم. در حال حاضر در حال پیگیری آن هستیم و در این ارتباط گفت‌وگوهایی نیز انجام شده است.

برخي كارشناسان در اين زمينه معتقدند: یک اروپای مصمم می‌تواند برای تضعیف آثار تحریم‌های یک‌جانبه امریکا، تراکنش‌های روتین مالی مرتبط با ایران را از طریق بانک مرکزی اروپا انجام دهد. این پیشنهادی است که مقامات ایرانی می‌توانند بدون‌شک در مذاکره با طرف‌های اروپایی از آن استفاده کنند و به نوعی دلار را در مبادلات جهانی خود حذف کنند. مهم‌ترین ابزار ایالات متحده برای کنترل تحریم‌ها علیه ایران U-turn است که در صورت همکاری اروپا و استفاده از پیمان‌های پولی عملا نمی‌تواند مانع فعالیت ایران شود. در واقع اگر تراکنش‌های مالی ایران از طریق بانک مرکزی اروپا صورت گیرد و شیوه‌یی برای آن تعریف شود، مهم‌ترین بخش تحریم‌های امریکا بی‌اثر خواهد شد و برجام باقی خواهد ماند. اما این تنها یک روی سکه است، روی دیگر آن در داخل رقم می‌خورد و بايد ديد كه در داخل كشور و داخل اروپا چگونه مي توان اين راهكارها را اجرايي كرد. 

بانك مختص ايران 

از سوي ديگر، آرش شهرآئینی عضو هیات مدیره صندوق ضمانت صادرات ایران در اين زمينه اين پيشنهاد را به شكلي ديگر مطرح كرده و بانكي مختص ايران را راهكار دور زدن تحريم ها ارزيابي كرده است. 

وي اظهار داشت: شاید برای اولین بار در طول تاریخ است که اروپا سعی دارد از زیر چتر آمریکا خارج شده و مستقل عمل کند؛ به نظر می رسد اروپا تا حد زیادی موتور محرک برجام است. بانک های مرکزی اروپایی یک بانک مختص ایران تاسیس کنند، این بانک می تواند با تکیه بر حاشیه امن سهام داران خود، بدون ترس از تحریم های آمریکا موانع ر ا رفع کند.

وی افزود: با اعلام مواضع جدید امریکا در قبال برجام، سطح ریسک کشوری افزایش خواهد یافت؛ نقش سازمان ها و نهادهای حمایتی از جمله صندوق ضمانت صادرات در قبال عبور کم هزینه از چالش به وجود آمده پررنگ و تاثیر گذار است.

تضمين كافي اروپا

وی افزود: اگر در نتیجه مذاکرات وزارت خارجه از کشورهای اروپایی، تضامین کافی اخذ شود، یک شرایط خواهیم داشت و در غیر اینصورت شرایط دیگری را می توان متصور شد. به صورت کلی باید آمادگی لازم برای هر وضعیتی را داشته باشیم؛ در گذشته نیز کشور با چنین شرایطی مواجه بوده و بر اساس تجربیاتی که کسب شده باید هرچه سریع تر متناسب با شرایط روز، تدابیر متناسب را در دستور کار قرار داد.

وی با ذکر این نکته که مسائل بانکی از مهمترین موضوعات این جریان خواهد بود، گفت: عدم دسترسی به سوئیفت، اخلال در روابط کارگزاری و چالش های پیش روی تعاملات بانکی از جمله مشکلات احتمالی پیش روست و باید برای آنها روش های جایگزین اندیشید.

وي  بر نقش اروپا در این جریان تاکید کرد و گفت: اگر اروپا به دنبال حفظ برجام باشد باید بر ارتباطات بانکی خارج از سوئیفت متمرکز شود و در صورت لزوم بانک های مرکزی کشورهای اروپایی یک بانک مختص ایران تاسیس کنند که به دلیل عدم معاملات دلاری با آمریکا تحریم پذیری دشواری داشته باشد؛ این بانک می تواند با تکیه بر حاشیه امن سهام داران خود، بدون ترس از تحریم های آمریکا موانع را دور بزند.

وي اذعان داشت: این وضعیت فرصت خوبی است تا اروپا نشان دهد که تصمیم اروپا یک تصمیم سیاسی مبتنی بر حفظ برجام است و با این حرکت استقلال خود را از امریکا نمایش خواهد داد؛ به هرحال نباید فراموش کرد که این اروپاست که از خروج از برجام لطمه می بیند نه آمریکا.

به گفته وی ، به دلیل سهم اروپا از بازار ایران، بار بر هم زدن برجام بر دوش اروپاست و خروج یکی از اعضا به صورت یکطرفه اروپا را در موقعیتی قرار داده که باید تصمیمات حساب شده، مبتنی بر منافع و دقیقی اتخاذ کند که کلان ترین آن، تصمیم برای تشکیل یک بانک اختصاصی برای ایران است.

وی در ادامه افزود: دومین حرکت اروپا می تواند ایجاد یک مسیر دسترسی جایگزین به جای سوئیفت باشد؛ چرا که سوئیفت کاملا قابل رصد است و به راحتی می تواند منجر به آسیب اعضا شود؛ در نهایت تضامین مکفی که باید اروپا در قبال قراردادهای منعقد شده با ایران ارائه کند.

شهرآئینی بر نقش مهم صندوق ضمانت صادرات ایران تاکید کرد و گفت: در حال حاضر جایگاه صندوق ضمانت صادرات در مرتبه کلان تری نسبت به گذشته قرار دارد و باید دید فضای کلی کشور نه تنها در حوزه صادرات بلکه مباحث سرمایه گذاری و واردات چه تاثیری از پیشامدهای آتی خواهد داشت. همه تلاش ما در این میان کاهش هزینه مبادلات است.

 این عضو هیات مدیره صندوق ضمانت صادرات اذعان داشت: در هر صورت جریان تجارت بین الملل ادامه دارد و نباید فراموش کرد که حجم تجارت ما با دنیا ما در شرایط سخت تحریم بالای ۱۰۰ میلیارد دلار بوده است. به هر حال موانع بانکی و هزینه های انتقال غیر منصفانه ای در پیش رو خواهد بود که لازم است بانک مرکزی تدابیر مناسبی برای کاهش آنها بیاندیشد.

وی اعلام کرد: نشست های مختلفی در کل سیستم بانکی و مالی کشور در حال برگزاری است و قطعا پس از اجماع به اطلاع عموم خواهد رسید؛ اما در این مرحله نمی توان بصورت فردی اظهارنظر کرد.

شهرآئینی در پاسخ به این سوال که «سیاست جایگزینی ارزهای محلی به جای دلار تا چه اندازه می تواند حاشیه امن در برابر تحریم ها ایجاد کند» گفت: در انتقال ارزها و دسترسی به ارز خارجی یکی از نقاط ریسکی حوزه نقل و انتقال ارزی است که باید به همه سناریوهای موجود توجه داشت؛ استفاده از ارزمحلی در معاملات، معامله پایاپای و روش های مختلف تعامل تجاری غیر دلاری از این جمله هستند.

شهرآئینی، ترکیه را نمونه موفقی در رابطه با مبادله با ارز محلی معرفی کرد و گفت: خوشبختانه موافقت نامه های مربوط به تجارت با پول محلی با ترکیه به مرحله عملیاتی رسیده و این تجربه عملی به ما ثابت می کند می توان از ریل های مختلف، قطار تجارت را به حرکت درآورد. موضوع تحریم ها بیشتر شرکت های خصوصی را تهدید می کند ؛ شرکت های بزرگی که در حوزه های مختلف از جمله هواپیمایی و خودروسازی در حال سرمایه گذاری در کشور بودند از این جریان آسیب می بینند؛ اما شرکت های کوچک مطمئنا راه خود را پیدا می کنند همانطور که در سالهای گذشته اینکار را انجام داده اند.

به گفته شهرآئینی، بر اساس تحریم های اوفک، آمریکا یک افق ۹۰ و ۱۸۰ روزه بخش های مختلف در نظر گرفته و ما باید به ترتیب برای هرکدام از این بخش ها برنامه ریزی حساب شده و دقیق ارائه کنیم ؛ توان ایستادگی در قبال این هجمه در گرو اجرای سیاستگذاری چند جانبه و جامع خواهد بود.