بنگاه‌های بزرگ در مدار رشد
شاخص تولید صنعتی
گزارش‌های شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی مربوط به بررسی وضعیت کارگاه‌های فعال در صنعت ساخت با تعداد شاغلان صد نفرکارکن و بیشتر است و در این زمینه، 24 رشته فعالیت صنعتی مورد بررسی قرار گرفته است.
به گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران، مطابق آمارها در 9 ماهه منتهی به آذر سال 1396 شاخص تولید این گروه از کارگاه‌ها، 4 فعالیت صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی (با سهم 26.16درصد)، صنایع تولید فلزات اساسی (با سهم 19.98درصد)، صنایع تولید وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیم تریلر (با سهم 16.33درصد) و صنایع تولید محصولات کانی غیرفلزی (با سهم 9.45درصد) در مجموع حدود 72درصد از ارزش افزوده کارگاه‌های بزرگ صنعتی را تشکیل می‌دهند و سهم 20 رشته فعالیت صنعتی باقی‌مانده از ارزش افزوده کل، حدود 28درصد است.
برآوردها نشان می‌دهد، در سه فصل اول تا سوم سال 1396، رشد شاخص کل افزایشی و در فصل اول از رشد 4.5درصدی، در فصل دوم از رشد 5.3درصدی و در فصل سوم از رشد 3.7درصدی در مقایسه با فصول مشابه سال 1395 برخوردار بوده است. برآیند رشد مثبت سه فصل ابتدایی سال 1396 منجر به افزایش 4.9درصدی شاخص کل تولید کارگاه‌های صنعتی در 9ماهه منتهی به آذر سال 1396 شده است.
بررسی دقیق‌تر روند تغییر شاخص کل تولید کارگاه‌های صنعتی در بازه فصل اول 1394 تا فصل سوم سال 1396 حاکی از خروج از رکود صنعت از فصل اول 1395 و روند عمومی افزایشی شاخص در این بازه بوده است. از سرعت رشد شاخص کل تولید صنعتی بعد از رسیدن به حداکثر رشد در فصل سوم 1395، در فصل چهارم 1395 کاسته شده و این روند تقریبا طی فصول بعدی (به استثنای فصل دوم 1396) هم ادامه داشته است. با وجود این، همچنان رشد تولید صنعتی طی هفت فصل منتهی به پاییز 1396، همچنان مثبت بوده است.
در میان 24 فعالیت صنعتی بررسی شده در این شاخص، در سه فصل بهار، تابستان و پاییز سال 1396، رشد شاخص تولید صنعتی برای تعداد
17 فعالیت صنعتی مثبت و در محدوده بین 1.6 تا 18.9درصد متغیر است. سهم این فعالیت‌ها همراه با رشد مثبت، از ارزش افزوده کل کارگاه‌های صنعتی معادل 92.6درصد است. در مقابل در همین بازه زمانی، تعداد 7 فعالیت صنعتی رشد منفی تولید صنعتی را در محدوده نرخ رشد منفی 3.1درصد تا منفی 55.6درصد تجربه کرده‌اند. سهم این گروه‌ها از فعالیت‌ها در ارزش افزوده کل، 7.4درصد است.
بالاترین ارقام رشد حاصله در 9 ماهه منتهی به آذر سال 1396، متعلق به فعالیت‌های صنعتی «تولید وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیم تریلر، تولید کاغذ و محصولات کاغذی، تولید محصولات از توتون و تنباکو، تولید محصولات الستیکی و پالستیکی» است. سهم پنج فعالیت مندرج در این جدول از ارزش افزوده کل، حدود 20.1درصد است. کمترین ارقام رشد حاصله در 9 ماهه نخست 1396 نیز متعلق به فعالیت‌های صنعتی «تعمیر و نصب ماشین‌آلات و تجهیزات، انتشار و چاپ و تکثیر رسانه‌های ضبط شده، پوشاک تولید، تولید سایر وسایل نقلیه و تولید داروها و فرآورده‌های دارویی شیمیایی و گیاهی» است که سهم تقریبی آنها در ارزش افزوده کل صنعت، حدو 3.3درصد است.
صنایع در رکود کدامند؟
از سوی دیگر، ارزیابی‌ها نشان می‌دهد در میان رشته فعالیت‌های صنعتی، 3 فعالیت صنعتی طی دو فصل متوالی دوم و سوم 1396، افت را تجربه کرده‌اند و این فعالی‌ها صنایعی محسوب می‌شوند که گرفتار رکود هستند. سهم سه فعالیت مزبور از ارزش افزوده کل صنعت، 4.2درصد است. مقایسه صنایع دچار رکود در تابستان 1396 با پاییز همین سال حاکی از خروج سه فعالیت از رکود در فصل سوم و مثبت شدن رشد تولیدات آنها در فصل سوم این سال است. صنایع مزبور شامل صنایع «تولید پوشاک، تولید منسوجات و صنعت تولید محصولات رایانه‌یی و الکترونیکی و نوری» هستند. در مقابل، برخی تولیدات صنعتی هم که رشد تولید آنها در فصل تابستان مثبت شده بود، مجددا در فصل سوم 1396 با افت روبه‌رو شدند که شامل صنایع تولید دارو (منفی 6.7درصد) و صنایع تولید سایر وسایل نقلیه (منفی 29.1درصد) هستند و رشد صنایع مبلمان هم بعد از تجربه دو فصل رشد مثبت، در فصل سوم منفی شد (منفی 12.6درصد). بدترین وضعیت از لحاظ بالاترین افت طی دو فصل متوالی دوم و سوم سال 1396، متعلق به فعالیت تعمیر و نصب ماشین‌آلات و تجهیزات و بدترین وضعیت از حیث کاهش بیشتر رشد در فصل سوم 1396 در مقایسه با فصل دوم همین سال مربوط به صنایع انتشار و چاپ و تکثیر رسانه‌هاست. اگرچه سهم این فعالیت‌های صنعتی در ارزش افزوده کل کم است ولی به دلیل استفاده از توان تخصصی و فنی کشور در تولید کالاهای سرمایه‌یی و با سطح فناوری بالاتر (صنعت ماشین‌سازی)، ضرورت دارد توجه بیشتری به مشکلات این گروه از صنایع و چاره‌اندیشی برای رفع آنها صورت گیرد.
همچنین مطابق آمارها، شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی برمبنای سال پایه 1390 که معادل 100 درنظر گرفته شده، محاسبه می‌شود. بررسی شاخص تولید فعالیت‌های صنعتی برای 9 ماهه ابتدایی سال 1396 موید این است که رقم شاخص تولید صنعتی برای 16 فعالیت از 24 فعالیت صنعتی با سهم 39.6درصد از ارزش افزوده کل، همچنان کمتر از رقم سال پایه یعنی 100 است که به معنی عدم موفقیت این فعالیت‌ها برای رسیدن سطح تولیدات خود به رقم سال 1390 است. به عبارت دیگر، فقط 8 فعالیت صنعتی در کشور موفق شده‌اند تا بعد از بروز رکود، تولید خود را به سطوح تولید سال 1390 نزدیک کرده یا از آن فراتر روند.
تولیدات صنعتی جهان در زمستان 1396
در بعد جهانی اما روند رو به رشدی که از ابتدای سال 2017 در تولید صنعتی جهان مشاهده شده، در فصل پایانی سال 2017 همچنان استمرار داشته است. تولید صنعتی جهان در چهارمین فصل سال 2017 با سرعت بیشتری نسبت به فصل پایانی سال 2016 افزایش یافته است.
بهبود شرایط کسب و کار، افزایش مخارج مصرفی و برنامه‌های امیدوارکننده سرمایه‌گذاری، برخی محرک‌های توسعه در صنعت جهانی هستند. از طرف دیگر، ریسک رشد جهانی به‌دلیل عدم اطمینان‌های ناشی از مذاکرات خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا (Brexit) در حال افزایش است و همچنین عدم اطمینان‌های ژئوپلیتیک هنوز از میان برداشته نشده‌اند. آخرین گزارش فصلی یونیدو از تولید صنعتی جهان نیز نشان می‌دهد، در فصل چهارم سال 2017 شرایط تولید جهانی در سطح بالاتری نسبت به چهارمین فصل سال 2016 قرار داشته است.
براساس آخرین گزارش فصلی یونیدو از وضعیت تولیدات صنعتی جهان، در چهارمین فصل سال 2017 میزان رشد تولیدات صنعتی جهان و همچنین کشورهای صنعتی و در حال توسعه و نوظهور نسبت به مدت مشابه سال 2016، بالاتر از فصل چهارم سال 2016 بوده است. در فصل چهارم سال 2017 تولیدات صنعتی جهان نسبت به مدت مشابه سال گذشته معادل 4.7درصد رشد داشته و این رشد فصلی طی دو سال اخیر بی‌سابقه بوده است. جهش تولیدات صنعتی جهان در فصل چهارم سال 2017، بیش از همه منبعی از رشد این تولیدات در اقتصادهای صنعتی بوده است. در فصل نخست سال 2016، رشد تولیدات صنعتی در اقتصادهای صنعتی معادل 1.0درصد بوده در حالی که در فصل چهارم سال 2016 این رشد به 3.5درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته رسیده است. به‌طور کلی، همان‌طور که انتظار می‌رود، تولید صنعتی در کشورهای در حال توسعه و نوظهور با سرعت بیشتری نسبت به اقتصادهای صنعتی در حال افزایش است. باتوجه به نشانه‌های اصلاح بخش‌های صنعتی در کشورهای توسعه‌یافته، احتمال تقویت چشم‌انداز رشد برای کشورهای در حال توسعه وجود دارد.
ترکیب تولیدات صنعتی جهان
سهم اقتصادهای توسعه‌یافته از تولیدات صنعتی جهان معادل 63درصد و سهم کشورهای در حال توسعه و نوظهور 37درصد است. در بین کشورهای در حال توسعه و نوظهور نیز چین با اختصاص 19درصد از تولیدات صنعتی جهان به خود، بیشترین سهم را دارد. در عین حال، اقتصادهای نوظهور صنعتی سهم 16درصدی و سایر کشورهای در حال توسعه سهم 2درصدی از تولیدات صنعتی جهان دارند.
در فصل چهارم سال 2017، غیر از محصولات تنباکو که تولید آن نسبت به مدت مشابه سال گذشته 0.8درصد افت داشته، تولید در سایر فعالیت‌های صنعتی با رشد همراه بوده است. در بین فعالیت‌های صنعتی، بیشترین رشد تولیدات صنعتی را ماشین‌آلات و تجهیزات (9.1درصد) و کامپیوتر، محصولات الکترونیکی و نوری (7.8درصد) داشته‌اند. بخش چاپ نیز با رشد 0.4درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته، کمترین رشد را داشته است. رشد تولیدات جهان به تفکیک گروه‌های صنعتی را برای اقتصادهای صنعتی و کشورهای در حال توسعه و نوظهور نشان می‌دهد. در اکثر گروه‌های صنعتی، رشد تولید در کشورهای در حال توسعه و نوظهور بیشتر از کشورهای صنعتی بوده است. از جمله این صنایع می‌توان به «مبلمان، سایر تجهیزات حمل و نقل، کامپیوتر، محصولات الکترونیکی و نوری، محصولات اصلی دارویی و محصولات غذایی» اشاره کرد. در فصل چهارم سال 2017، بیشترین رشد تولیدات صنعتی در کشورهای در حال توسعه و نوظهور مربوط به «کامپیوتر، محصولات الکتریکی و نوری (معادل 12.1درصد) و محصولات اصلی دارویی» (11.1درصد) بوده است. در کشورهای صنعتی نیز بیشترین رشد تولید را ماشین‌آلات و تجهیزات (8.7درصد) داشته است. در کشورهای در حال توسعه و نوظهور هیچ کدام از گروه‌های صنعتی، افت تولید را تجربه نکرده‌اند. این در حالی است که در کشورهای صنعتی سه گروه صنعتی «چاپ، پوشاک و محصولات تنباکو» با افت تولید مواجه بوده‌اند. در این میان بیشترین کاهش تولید را محصولات تنباکو با نرخ 7.2درصد تجربه کرده است.
