نرخ دلار بالاي مرز 5 هزار تومان، دلايل غير اقتصادي و انتظاري مهمترين عامل رشد قيمت ارز، نوسان نرخ ها در سال 96 و 40 سال اخير

اقتصاد گردان - محسن شمشيري: با شروع به كار بازار ارز در اولين روزهاي سال 97 و پس از دور اول  تعطيلات نوروزي، بازار ارز با افزايش قيمت ها و ادامه نوسانات قيمتي مواجه شد و در برخي روزها نرخ دلار تا 5100 تومان افزايش يافت و البته در برخي روزها با افزايش عرضه و فعاليت صرافي ها در بازار، نرخ دلار به حدود 5 هزار تومان نيز رسيد. 

 پس از اعلام نرخ ارز در روزهاي 5 تا 12 فروردين، برخي كارشناسان بازار و مسوولان بانكي  و شبكه صرافي هاي كشور اعلام كردند كه عامل اصلي رشد نرخ دلار به بالاي 5 هزار تومان، ادامه سفرهاي خارجي و نياز مشتريان براي سفر خارجي و تعطيلي صرافي ها بوده است و با شروع به كار صرافي ها در روزهاي 14 فروردين به بعد، نرخ ها با ثبات خواهد شد و دلار به زير 5 هزار تومان خواهد رسيد. 

 در بازار ارز مبادله اي روزهاي اول بهار 97،‌ نرخ هر دلار آمریکا به 3774 تومان رسيد،  همچنین هر پوند انگلیس 5314 تومان و و هر یورو 4652 تومان ارزشگذاری شد.در بازار آزاد نيز، در حالي كه شبكه هاي اجتماعي از نرخ هاي حاشيه بازار ارز و دلار بالاي 5100 تومان خبر دادند. اما صرافی‌های پایتخت  روز 7 فروردين، هر دلار آمریکا 5069 تومان،  هر یورو 6171 تومان  هر پوند را 6940 تومان معامله كردند.

در عين حال برخي فعالان بازار ارز معتقدند كه در 14 فروردين 97 به بعد با شروع به كار بازار و افزايش فعاليت صرافي ها و عرضه ارز و پايان سفرهاي نوروزي انتظار اين است كه نرخ ارز و دلار كاهش يابد اما ممكن است به دلايل غير اقتصادي و از جمله اخبار پراكنده از تصميم آمريكا مبني بر خروج از برجام، نرخ دلار در سطح 5 هزار تومان تثبيت شود و عرضه و تقاضا از حالت واقعي و انتظار كاهش نرخ ها، فاصله داشته باشد و همچنان نرخ دلار در حدود 5 هزار تومان باقي بماند. 

در بازار طلا نيز در حالي كه نرخ اونس جهاني به 1332 دلار در 13 فروردين 97 رسيده، و هر گرم طلای ۱۸ عیار ۱۶۱ هزار و ۹۵۲ تومان ارزش‌گذاری شد. هر قطعه سکه تمام بهار آزادی طرح جدید در سومین روز کاری سال ۹۷ در بازار آزاد یک میلیون و ۷۱۰ هزار تومان فروخته شد.همچنین هر قطعه سکه تمام بهار آزادی طرح قدیم یک میلیون و ۶۳۰ هزار تومان داد و ستد شد. نیم سکه بهار آزادی ۸۲۰ هزار تومان به فروش رفت. ربع بهار آزادی ۵۲۶ هزار تومان و هر قطعه سکه گرمی نیز ۳۴۰ هزار تومان معامله شد. 

جدول نرخ ارز و سکه در بازار (قیمت‌ها به تومان)

 

اما در عين حال، برخي از كارشناسان و فعالان بازار ارز معتقدند همان طور كه برخي مسوولان نظام بانكي كشور به اثر عوامل غيراقتصادي بر بازار ارز اشاره دارند بايد توجه داشت كه مهمترين عامل غير اقتصادي موثر بر نرخ دلار، عملكرد دولت ترامپ در انتخاب افراد تندرو در دولت آمريكا و سخن گفتن از عدم تعليق تحريم هاي اقتصادي ايران است كه در 22 ارديبهشت ماه بايد منتظر عملكرد دولت ترامپ در مورد ادامه حضور آمريكا در برجام و يا خروج آمريكا از برجام باشيم كه در آن صورت، تحريم هاي دلاري به شكل ديگري رخ خواهد داد .

 به همين خاطر برخي فعالان بازار ارز، به خريد بيشتر، رشد تقاضا و ذخيره كردن دلار روي آورده اند و رشد تقاضاي دلار در سال 96 كه برخي ميزان كل تقاضاي ارز در بازار را حدود 22 تا 23 ميليارد دلار برآورد كرده اند و اين ميزان حدود  دو برابر تقاضاي ارز در سال 95 بوده است.

براين اساس، كارشناسان معتقدند كه دلايل غير اقتصادي وانتظاري نسبت به احتمال تحريم هاي دلاري آمريكا، باعث شده كه عده اي بيش از نياز واقعي خود خريد دلار داشته باشند و قبل از اين كه خريدي انجام دهند اقدام به ذخيره سازي دلار كرده اند. اين موضوع باعث شده كه تا ارديبهشت و اعلام تصميم آمريكا در خروج يا ماندن در برجام، بازار را در حالت انتظاري نگه دارد. 

اما در عين حال عده اي از كارشناسان و مسوولان بانكي معتقدند كه ذخاير ارزي كشور، تراز مثبت ارزي ايران و نيازهاي واقعي براي واردات كالا و خدمات و سفرهاي خارجي، در حدي است كه امكان برقراري ثبات در بازار ارز و تامين نيازهاي واقعي وجود دارد و بانك مركزي مي تواند در شرايط ضروري، با اقدامات مختلف نسبت به كاهش تقاضاي غير واقعي بازار ارز اقدام كند و به تقاضاي واقعي پاسخ دهد. 

در عين حال برخي سازمان ها و شركت ها و مسوولان آنها معتقدند كه احتمال تحريم هاي آمريكا، اجازه تجارت با ايران و افزايش تفاهم نامه ها و همكاري ها را نخواهد داد. از جمله اوبر بانک اتریش اعلام کرد تحریم‌های آمریکا از سال گذشته تاکنون هنوز اجازه تجارت با ایران را به آن نداده و از سال گذشته که با ایران قرارداد همکاری امضا کرد، به خاطر تحریم‌های آمریکا به هیچ موفقیتی در تجارت با ایران دست نیافته است.

مدیر اوبر بانک در مصاحبه با روزنامه اتریشی Die Presse گفت: بانک ما در سپتامبر گذشته به عنوان اولین موسسه مالی غربی وارد فضای کسب و کار در ایران شد اما تحریمهای آمریکا بر سر راه تمام پروژه‌های ما مانع ایجاد کرده‌اند.

گفتنی است اوبر بانک که هفتمین بانک بزرگ اتریش به شمار می‌رود، اولین بانک غربی بود که پس از امضای برجام با ایران قرارداد همکاری بست.

کارشناسان تهدیدات مکرر دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، درباره خروج از برجام را عامل اصلی نگرانی شرکت‌های خارجی در تعامل با ایران می‌دانند.

در اين راستا، رییس کل بانک مرکزی در تشريح بازارارز، به اثر عوامل غير اقتصادي بر نرخ هاي ارز اشاره و اعلام كرد كه تراز ارزی کشور مناسب است و همه تقاضای امروز بازار ناشی از مصارف واقعی نبوده و انتظارات نقش مهمی ایفا می‌کند؛ لذا حساسیت زیادی به تحولات غیراقتصادی وجود دارد و عملا نوسانات کوتاه مدت بازار را این بخش از تقاضا شکل می دهد.

ولی الله سیف رییس کل بانک مرکزی در یادداشتی تلگرامی نوشت: بازار ارز یکی از پیچیده ترین بازارها است و ابعاد عرضه و تقاضا به شدت به عامل انتظارات حساس هستند و همین امر این بازار را به یکی از پویاترین بازارهای دارایی مبدل کرده است.

تحولات مختلف از کانال انتظارات این قابلیت را دارند که به سرعت بر بازار اثر بگذارند و متناسب با این تحولات، تحلیل و ارزیابی وضعیت بازار می تواند ظرف مدت کوتاهی تغییرات اساسی را تجربه کند. از اینرو لازم است ناظران و کارشناسان اقتصادی با توجه به این پویایی، بازار و سیاست های بانک مرکزی را رصد و تحلیل  کنند. آنچه مشهود است، تراز ارزی کشور در وضعیت مناسبی است و بر مبنای روند متغیرهای بنیادین، مسیر بلندمدت بازار دچار عدم تعادل و کسری نخواهد بود. اما همه تقاضای امروز بازار ناشی از مصارف واقعی نبوده و انتظارات نقش مهمی ایفا می‌کند؛ لذا حساسیت زیادی به تحولات غیراقتصادی وجود دارد و عملا نوسانات کوتاه مدت بازار را این بخش از تقاضا شکل می دهد.

خصیصه تقاضای مذکور، موقتی بودن آن است و همانطور که در سال 1392، قیمت ارز با برچیده شدن این تقاضا افت کرد، انتظار می‌رود با بهبود شرایط این امر تکرار شود چرا که این تحولات از طرف عوامل بنیادین اقتصادی پشتیبانی نمی شوند. در پاسخ به شرایط اخیر و افزایش تقاضای ارز ناشی از عوامل انتظاری، بانک مرکزی همواره در تلاش بوده است با پاسخگویی به نیازهای ارزی کشور و با نگاه به آینده مانع هرگونه کمبودی شود که تولید و اقتصاد کشور را با چالش مواجه می‌کند. از سوی دیگر با ابلاغ مقررات ارزی به شبکه بانکی، بستر لازم برای استفاده از ارزهایی که به واسطه تقاضای احتیاطی توسط افراد نگهداری می‌شود، مهیا شده و بانک‌ها ملزم هستند با همان ارز سپرده گیری شده در هنگام افتتاح حساب، در زمان برداشت وجوه به مشتریان خود پاسخ دهند. بدین شکل نظام بانکی قادر است منابعی را که در چرخه مالی کشور و خلق ارزش افزوده قرار ندارند، برای تولید و ایجاد رفاه بیشتر در جامعه تجهیز کند.

از سوی دیگر توجه به این نکته لازم است که با سیاست های انضباط گرایانه مالی و پولی، حتی با وجود تعدیل‌های اخیر در نرخ ارز، کماکان تورم در سطوح پایین و تک رقمی قرار داشته و بدین شکل، از  قدرت خرید پول ملی همچنان صیانت شده است، امری که برای مثال در تحولات ارزی سال های 90 و 91 روی نداد. امید است این وضعیت باثبات پولی همچنان در سال 1397، که سال حمایت از کالای ایرانی است تداوم یافته و بدین شکل نه تنها قدرت خرید عموم مردم از مجرای مهار تورم حفظ شود، بلکه با استمرار تورم پایین، تولیدکنندگان بتوانند با حداقل تغییر در هزینه تولید، به فعالیت مفید و ارزشمند خود ادامه دهند. در این مسیر، بانک مرکزی با هماهنگی همه دستگاه های اقتصادی و همفکری با مجلس محترم شورای اسلامی، به ویژه کمیسیون اقتصادی، در راستای صیانت از آرامش و ثبات اقتصاد کشور و حضور فعال در بازار ارز و  مدیریت تحولات آن و نیز بهره گیری از تمام ظرفیت ها و اجرایی کردن طرح های مناسب برای کنترل نوسانات و التهابات مربوط، تا حصول نتیجه، گام برخواهد داشت.

در عين حال، مجلس نيز به دنبال ساماندهي بازار ارز، از ارائه طرحي در اين زمينه خبر داده و رییس کمیسیون اقتصادی مجلس ساماندهی صرافی‌ها، یکسان‌سازی نرخ ارز، شفاف‌سازی خرید و فروش و جلوگیری از چند نرخی شدن ارز را از موارد ضروری برای پیگیری طرح مجلس برای ساماندهی بازار ارز عنوان کرده است. 

محمدرضا پورابراهیمی با اشاره به اینکه پیش‌نویس طرح ساماندهی بازار ارز آماده شده است، گفت: الزام بانک مرکزی به ارائه تضمین برای تسویه سپرده‌های ارزی از طریق بانک‌های دولتی، یکی از موارد پیش‌بینی شده در این طرح است، به این ترتیب که چند بانک را مبنا قرار دهیم، مردم ارزهای‌شان را آنجا سپرده‌گذاری کنند یا در صورت تمایل با نرخ رسمی تعریف شده ریال‌شان را به ارز تبدیل کنند و آن را به صورت ارزی نگهداری کنند.

وی در گفتگو با خانه ملت ادامه داد: یکی از موارد دیگری که در این طرح پیش‌بینی شده، یکسان‌سازی نرخ ارز و تک نرخی شدن آن است چرا که چند نرخی شدن آن ایجاد فساد کرده و هیچ کس جوابگو نیست که نرخ واقعی ارز چه عددی است، در واقع نیاز است که نرخ ارز کاملا شفاف باشد.

پورابراهیمی موضوع سوم  مورد نظر در این طرح را ساماندهی اطلاعات مربوط به خرید و فروش ارز عنوان کرد و افزود: ساماندهی صرافی‌ها مهم‌ترین رکن این طرح است چرا که صرافی‌ها اصلی‌ترین عامل مبادلات ارزی کشور محسوب می‌شوند و باید سامانه خرید و فروش ارز در کشور شفاف باشد.

رییس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه این طرح در هفته‌های پایانی سال گذشته آماده شده بود اما اقدامات بانک مرکزی اجازه عملیاتی شدن آن را با رویکرد کارشناسی نداد، گفت: در صورت عدم اتخاذ تصمیمات جامع برای ساماندهی بازار ارز ازسوی بانک مرکزی، این طرح در نخستین جلسات علنی مجلس پس از تعطیلات به جریان خواهد افتاد.

نوسانات و جهش نرخ ارز یکی از مباحثی است که از اواسط دهه ۱۳۸۰ تاکنون به دلایل مختلف هرچند وقت یکبار در اقتصاد ایران اتفاق افتاده به شکلی که در روزهای اخیر نیز قیمت ارز در بازار آزاد وارد کانال جدیدی شده و مرز ۵ هزار تومان را رد کرد.

همچنین پس از سال های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ نیز این بازار شاهد نوسانات قیمتی بود، با این حال از سال ۱۳۹۲ بازار ارز روند تا حدود زیادی باثبات را طی کرده است.

از نیمه دوم سال ۱۳۹۲ تا پاییز سال ۱۳۹۵ نیز بازار ارز با ثبات نسبی روبرو بوده و نرخ ارز تغییرات چندانی نداشته تا ماه های اخیر که قیمت ارز با جهش روبرو بوده و نمودار قیمتی ارز در سال ۹۶، روندی صعودی داشته است.

 تفییرات قیمتی دلار آمریکا  از ابتدا تا پایان سال ۱۳۹۶  نشان مي دهد كه از 16 فروردين 96 تا پايان اسفند نرخ دلار از 3765 تومان به 4869 تومان در روز پاياني سال 96 رسيده است.

۱۶ / ۱ / ۱۳۹۶      ۳۷۶۵

۲۰/ ۲ / ۱۳۹۶        ۳۷۵۷

۲۴ / ۳ / ۱۳۹۶      ۳۷۳۰

۲۸ / ۴ / ۱۳۹۶      ۳۷۸۰

۱ / ۵ / ۱۳۹۶        ۳۷۷۵

۱۷ / ۵ / ۱۳۹۶      ۳۸۱۱

۲۰ / ۶ / ۱۳۹۶      ۳۹۰۰

۱۸ / ۷ / ۱۳۹۶      ۴۰۲۴

۸ / ۸ / ۱۳۹۶        ۴۰۵۵

۲۲ / ۹ / ۱۳۹۶      ۴۱۳۶

۱۷ / ۱۰ / ۱۳۹۶       ۴۳۵۳

1 / 11/ 96                 4597

29 /12/ 96                4869

مقایسه رشد نرخ دلار و نرخ تورم در 40 سال اخیر 97 - 1357