اُفت صادرات فرش خارج از اختیارات دولت بود
گشتی در بازار بزرگ تهران میزنم و بازدیدی ازنمایشگاه ها و مراکز خرید فرش ایرانی دارم. با تنی چند از تولید کنندگان و قالیبافان این بازار از نزدیک گفت و گو می کنم، گفت و گویی که تا به امروز با گفتمانی از رنج و نبود"سفره نان " کافی برای قالیبافانش همراه بوده است. یکی میگوید بنویسم که "نان شب " ندارد و دیگری می گوید ؛ بنویسم که « فرش » پس از کشاورزی تنها منبع درآمدش بوده و امروزه خشکسالی و نبود درآمد کافی او را محتاج صادرکننده و خریدار فرش ایرانی کرده است .
اقتصادگردان_ صادرکنندگان و تجّار فرش ایرانی هر کدام توضیحات خاص خودشان را دارند اما آنچه بیش از همه به عنوان دغدغه واندوه توام این قشر عنوان میشود درخواست آنان از دولت است آنان از دولت و مسئولین دولتی انتظار حمایت دارند و بیش از همه به درآمد و دستمزدهای ماهانه خودشان اشاره دارند آنان میگویند حتی حاضرند با نصف درآمد سابق و به مراتب کمتر از گذشته برای تولید کننده یا صادرکننده فرش، قالی ببافند تا بیکار و گشنه نمانند.در خصوص وضعیت تولید و صادرات فرش ایرانی و همچنین مطالبات مطرح شده از سوی قالیبافان فرش ایرانی حاضر در بازار گفت و گویی کوتاه با ریاست مرکز ملی فرش ایران ، حمید کارگر داشته ایم .
چه ارزیابی از بازار صادرات فرش ایرانی دارید و از نظر شما دلیل اصلی افت بازار فرش ایرانی چه بوده است ؟.
صادرات فرش ایران در سه دهه اخیر سالانه متوسط 500 میلیون دلار بود که طی دهه اخیر این میزان به 300 میلیون دلار رسید، لذا نمیتوان مُنکر افت صادرات شد از سویی دیگر باید بپذیریم که اُفت صادرات تاثیر خودش را در تمام ارکان فرش دستباف از طراحی تا هزینه تمام شده برای بافنده و فروشنده و صادرکننده نیز در برداشته است .
تاچه اندازه این اُفت صادرات در اختیار ما بوده و از چه ابزارهایی لازم برای کاهش افت صادارت استفاده کردیم ؟
بخشی از این افت صادرات بر دوش دولت و بخش عمده آن خارج از اختیارات دولت بوده است به عنوان مثال بخشی از عوامل به مسائل برون مرزی از جمله تحریم های بین المللی مربوط بوده است. به عنوان مثال آمریکا تا سال 2010 یکی از بزرگترین خریداران فرش های دستباف و کهنه ایرانی بود که تا همان سال چیزی نزدیک به 80 میلیون دلار سود ناشی از صادرات مستقیم فرش ایرانی به این کشور بود که با اعمال تحریم‌ها این عدد بلافاصله به صفر رسید. از سویی دیگر تحریم های اقتصادی اثرات غیرمستقیمی در صنعت فرش کشور داشت به طوری که منجر به بالا رفتن ریسک صادرات در کشور شد همچنین همراه شدن عواملی چون دشواری‌ها و هزینه‌های حمل و نقل به دلیل تحریم‌ها در کنار هزینه‌های بیمه از جمله عوامل تاثیر گذار در کاهش صادرات صنعت فرش کشور بود.
هر چند که در ادامه نباید از ذائقه و سلیقه مردم و همچنین بازار مشتریان بین المللی غافل شد. در گذشته تغییر سلیقه از نسلی به نسل دیگر صورت می‌گرفت. اما امروزه طی یک نسل شاهد تغییرات فراوانی هستیم در خصوص صنعت فرش نیز در گذشته نگاه به فرش به عنوان یک کالای صنعتی و سرمایه ای مرسوم بود اما امروزه با هر تغییری فرش نیز به عنوان یک کالای مصرفی دچار تغییرات میشود .
همچنین درادامه با تغییر ذائقه و سلیقه مردم در سبک زندگی و جایگزین شدن کف پوش، سنگ و سرامیک با فرش ایرانی فروش این کالای سرمایه ای متاثر از این مسائل کاهش چشمگیری داشت. هر چند که باید پذیرفت ما نیز در این زمینه می‌توانستیم با توجه به سلیقه و ذایقه مردم دست به تولیدات بهتری بزنیم لذا توجه به سلیقه و نیاز مخاطب و ضرورت حفظ اصالت کمتر اتفاق افتاد و این در حالی است که رقبای ما به این قبیل موضوعات بیشتر توجه داشتند و سهم خودشان را از بازار صادارت افزایش دادند.
در ادامه تورم داخلی به یکی از عوامل تاثیر گذار در افت صادرات فرش تبدیل شد ما در سالهای 90 الی 92 با تورم داخلی روبرو شدیم که منجر به بالا رفتن یکباره قیمت مواد اولیه فرش دستباف شد بالارفتن چندین برابری قیمت مواد اولیه فرش دستباف منجر به بالا رفتن قیمت تمام شده این کالای شده و همین مهم توان رقابت ما با رقبایی مثل هند و پاکستان را به شدت کاهش داد .
یا هدفمندی یارانه ها و پرداخت نقدینگی مستقیم به قالی بافان و پرداخت های مشابهی نظیر؛ مشاغل خانگی به رغم صورت زیبایی که دارند باعث خروج قالیبافان از گردانه تولید شدند به عبارتی بسیاری از تولیدکنندگان بر اساس تحقیقاتی که داشتیم ثابت شد که فرد با دریافت 10 میلیون وام سراغ خرید خودروی دست دوم رفته و برای مسافرکشی اقدام کرد و در ادامه براحتی از گردانه تولید قالی حذف شد یا بخش دیگری از قالیبافان ما دست به تولید کور زدند ، به عنوان مثال با دریافت بخشی از تسهیلات به تنهایی دست به تولید می‌زنند که بر اساس نیاز بازار یا سفارش قبلی نیست و حالا این فرش ها بر روی دست قالی باف می ماند و اینبار آنان دنبال بازار برای فروش محصول هستند لذا مجموعه ای از این عوامل باعث شد تا بازار فرش کم کم دچار رکود بشود.
ما بیشتر با بازار کشور ترکمنستان که پیشرو در صنعت فرش هستند روبرو بودیم آنان برای خروج از بحران و رقابتی کردن این صنعت چه تدابیری داشتند؟
ایران با تمام افت صادراتی که در صنعت فرش داشته است آنچنان صدرنشین بازار است به عبارتی در تجارت جهانی رتبه یک را حفظ کرده است و بعد از ما نیز به فاصله اندکی کشور هندوستان قرار دارد و سپس به ترتیب پاکستان، ترکیه،نپال و چین و ترکمنستان قرار دارند.
مرکز ملی فرش چه تدابیری برای رفع مشکلات معیشتی تولید کنندگان و قالیبافان فرش در کشور دارد؟
بیمه و چترهای حمایتی مرکز ملی فرش، عمده برنامه سازمان برای حمایت از قالیبافان بوده است. به عبارتی بحث بیمه حداقل خواسته قالیبافان در راستای حمایت از آنان بوده است که ما باید به این وعده جامعه عمل بپوشانیم که براساس این نیاز نیز تاکنون قانون بیمه قالیبافان و شاغلین صنایع دستی نیز مصوب و اجرایی شده است. اما درادامه در اجرای این قانون یک نقیصه وجود داشت که آن هم نبود اعتبار لازم برای اجرایی شدن این قانون بود. به عبارتی این قانون برای اجراء به شکل سالانه به تصویب بودجه درمجلس نیاز دارد و از آنجایی که با بار سنگین مالی برای دولت به همراه است با بیمه تعداد اندکی از قالیبافان چیزی نزدیک به 320 هزار نفر از قالیبافان تا به امروز همراه بوده است .
باید یادآور شد که تا به امروز بر اساس همین قانون 20درصد از سهم بیمه بر دوش کارفرما بوده که دولت متقبل شده و تنها 7 درصد از این رقم بر عهده قالیباف است از این‌روی با عدد بزرگی چیزی نزدیک به هزار و هفتصد و هفت میلیارد تومان از این پرداختی بیمه صرفا بر عهده دولت بوده که تا به امروز سازمان تامین اجتماعی همراهی لازم را با ما نداشته و ما نیز درصدد هستیم تا با توجه به کمبود حمایت های لازم از این صنعت و مشکلات معیشتی قالیبافان این تعداد از بیمه شدگان قالیباف را به 500 هزار نفر برسانیم .
برخی از قالیبافان از نظر مالی در شرایطی نیستند که بتوانند 7 درصد بیمه خودشان را پرداخت کنند آنان حمایت های بیشتری را از سازمان متبوع انتظار دارند علاوه بر آنکه دستمزد آنان پاسخگوی زندگی آنان نیست برای این مهم چه برنامه ای دارید؟
تا به امروز براساس قانون، سازمان های بیمه گر منتظر تامین بودجه و تصویب آن از سوی مجلس بودند از سوی دیگر ما نیز بسیار امیدورایم که بتوانیم این رقم 320 هزارنفر را به 500 هزار نفر برسانیم و در حداقل ترین شکل ممکن بر اساس مکاتباتی که با دو وزیر صنعت و وزیر کار داشته ایم بتوانیم این حداقل ها را برای این قشر زحمتکش برآورده بکنیم اما در خصوص اینکه این تعداد کم بوده است ما نیز به تصمیات مجلس چشم دوخته ایم و منتظر هستیم مجلس در بودجه سال 97 سهم اعتبارات مالی لازم را برای اجرایی شدن کلیه بیمه شدگان در اختیاز سازمان های بیمه گر قرار دهد تا ما نیز بتوانیم بیش از این ازا فراد حمایت بکنیم .
آیا می‌توان برنامه‌ای برای کاهش پرداختی سهم قالیباف از بیمه داشت؟ ما با تولید کنندگان قالی و قالیبانی از بازار بزرگ تهران صحبت کردیم که عنوان می کردند بسیاری از قالیبافان به دلیل شرایط بد اقتصادی یا خشکسالی "نان شب " ندارند این قشر چگونه میخواهند حق بیمه پرداخت کند یا به زندگی ادامه بدهد؟
دراستانهای آذربایجان شرقی تعداد بیشتری از قالیبافان ما مستقر هستند از سویی دیگر دستمزد قالیبافی در همه کشور یکسان نیست در برخی از استانها مانند آذربایجان شرقی و قم دستمزدهای بالاتری پرداخت میشود و در برخی مناطق کمتر، در واقع دستمزدها براساس نوع تولیدات و سبک بافت متفاوت است. هر چند که معتقد هستیم این درآمدها کافی نیست و کاملا اذعان داریم که قالیبافان ما عدد حداقلی را دریافت میکنند. اما باید توجه داشت که بخش اعظم قیمت تمام شده تولید مربوط به دستمزد آن است به عبارتی هزینه تمام شده نقشه یا مواد اولیه قالی در هزینه تمام شده فرش تاثیری چندانی نداشته است .
اما دستمزدها پاسخگوی نیاز قالیبافان نیست این در حالی است که بسیاری از آنان به دلیل خشکسالی مزارع، کشاورزی خودشان را ازدست داده اند؟
باید توجه داشت که در صنعت فرش رقبای ما در کشور هند و پاکستان با هزینه هایی به مراتب پایین تر دست به تولید زده اند. قالیبافان در این کشورها فقط به ازای یک جای خواب یا یک وعده غذا مشغول تولید هستند و نکته مهم آن است که مانیز به دنبال معیشت بهتر قالیبافان خودمان هستیم اما اگر بتوانیم بازار فرش را رونق بدهیم و به جایگاهی برسیم که تولیدات بر روی دست تولیدکننده نماند ما نیزمی‌توانیم معیشت قالیبافان را تامین بکنیم و تمامی این مسائل معطوف به آن است که صادرات فرش افزایش بیابد و بازار داخلی و خارجی از رونق بیشتری برخوردار گردد که تمام همت مرکز ملی فرش نیز برهمین مبناست و در ادامه تسهیلات به جای آنکه در اختیار تک بافان ایرانی قرار بگیرد این تسهیلات پشتیبان تولیداتی قرار گیرد که بازار صادراتی دارند و براساس سفارش دست به تولید می زنند تا این چرخه مدام در حال حرکت بوده باشد و از ابزارهای مختلفی نظیر برگزاری نمایشگاه تبلیغات برون مرزی داخلی و خارجی یا پذیرش و اعزام هیات های مختلف تجاری تا سایر ابزارهای تبلیغات در راستای افزایش صادرات نیز در راستای افزایش خریدار و حتی معرفی بازار فرش ایرانی استفاده بشود.
وضعیت امروز فرش ایرانی را چگونه ارزیابی می کنید ؟
خوشبختانه از ژانویه سال 2016 تا به امروز به اعلام توافق ایران و گروه 1+5 و رفع تحریم از فرش ایرانی طی معاهدات برجام صادرات فرش ایرانی به آمریکا از سر گرفته شد به طوری که در سال 1394 ، 294 میلیون دلار حجم صادرات فرش ایرانی بود و در پایان سال 1395 نیز این رقم به 359 میلیون دلار صادرات رسید و در 9 ماهه ابتدایی امسال نیز 304 میلیون دلار فرش صادر شده است که قطعا این رقم تا پایان سال به 400 میلیون دلار صادرات نیز خواهد رسید.
منبع : نوآوران
