براساس خوراكي و غيرخوراكي و شاخص كل تورم
اثر نرخ تورم بر شكاف فقير و غني در دهک‌های درآمدی کشور
جداول منتشر شده از شاخص قیمت مصرف‌کننده دهک‌های کشور نشان می‌دهد که سه شاخص تورم سالانه کل، خوراکی‌ها و غیرخوراکی‌ها در میان دهک‌های مختلف رفتار متفاوت و قانونمندی داشته‌اند.
اقتصاد گردان - این گزارش نشان می‌دهد بالاترین و کمترین نرخ تورم سالانه کل سبد را دهک‌های اول (فقیرترین) و دهک دهم (غنی‌ترین) تجربه کرده‌اند و دهک‌های میانی هم به همین ترتیب از بالا کمترین تورم‌ها را داشته‌اند. به بیان دیگر هرقدر به سمت دهک‌های بالایی حرکت می‌کنیم نرخ تورم پایین‌تری را مشاهده می‌کنیم. از آنجا که تورم گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در میان دهک‌ها رفتاری کاملا مخالف با تورم کل سبد از خود نشان داده است (از دهک‌های پایین به بالا نرخ تورم خوراکی‌ها بیشتر شده است) محاسبات تعادل به این نتیجه رسیده که میزان مصرف اقلام خوراکی ضروری در طبقات پایینی کاهش یافته است.
سومین گزارش از نرخ تورم دهکی
مرکز آمار کشور شاخص قیمت مصرف‌کننده بهمن ماه را به تفکیک دهک‌های هزینه‌یی کشور اعلام کرد. محاسبه نرخ تورم دهک‌های هزینه‌یی که شاخصی جدید در نظام آماردهی کشور محسوب می‌شود، برای نخستین‌بار در آذر ماه امسال آغاز شد. این شاخص از آنجا که یکی از نقطه ضعف‌های فرمول قبلی (شاخص شهری و روستایی) را رفع می‌کند، اهمیتی اساسی دارد. در شاخص‌های قبلی یک الگوی مصرف (سبد مصرفی خانوار) ثابت و کلی برای همه افراد یک شهر یا کشور درنظر گرفته می‌شود به این شکل که متوسطی از هزینه‌ها و نوع مصرف تعدادی از خانوارهای نمونه به همه افراد جامعه تعمیم داده می‌شد. این نحوه محاسبه از این نظر که با دهک‌های ابتدایی و انتهایی کشور فاصله‌یی طولانی می‌یابد، نمی‌تواند معرف دقیقی از تورم واقعی آنها باشد. در واقع باتوجه به اینکه سبد و وزن کالاهای مورد استفاده دهک‌های هزینه‌یی کشور (از فقیرترین تا غنی‌ترین) تفاوت زیادی با یکدیگر دارد، لذا نوسان قیمت در هر کدام از این کالاها تاثیرهای متفاوتی بر قدرت خرید آنها می‌گذارد. به‌طور مثال اقلامی مانند گوشت و نان چون سهم بیشتری از کل هزینه‌های دهک‌های پایینی کشور را به خود اختصاص می‌دهد، لذا اگر قیمت این دو کالا به میزان معینی افزایش یابد تاثیر متفاوتی بر هزینه‌های آنها می‌گذارد. به‌همین دلیل است که همیشه گفته می‌شود افزایش قیمت اقلام خوراکی تورم بیشتری برای دهک‌های پایینی به بار می‌آورد. از این نظر باید به این موضوع هم اشاره شود که شاخص قیمت مصرف‌کننده برخلاف تصور عمومی فرمولی برای محاسبه قیمت کالاها نیست بلکه این شاخص قدرت خرید و تغییر هزینه خانوارها را می‌سنجد. به بیان دقیق‌تر این نرخ بیانگر تغییر در هزینه پرداختی برای خرید سبد معینی از کالاها و خدمات مصرفی یا تولید سبد معینی از کالاها و خدمات است، به‌همین دلیل است که چون نزدیک‌ترین شاخص برای محاسبه نرخ تورم، شاخص قیمت بوده، به‌عنوان تقریب بسیار نزدیکی برای محاسبه نرخ تورم در اکثر کشورهای دنیا مورداستفاده قرار می‌گیرد. به این ترتیب شاخص قیمت دهک‌های مصرف‌کننده که از سوی مرکز آمار کشور برای نخستین‌بار برای تورم آذر ماه ٩٦ اعلام شد، نشان داد که بیشترین عدد شاخص مربوط به دهک اول بالغ بر ١١١,٥ و کمترین مقدار شاخص متعلق به دهک دهم بالغ بر 109.7 است.
حالا مرکز آمار در سومین ماه (بهمن ماه) بررسی خود از شاخص قیمت مصرف‌کننده کل خانوارهای کشور براساس دهک‌های هزینه‌یی اعلام کرده که بیشترین عدد شاخص کل برابر ١١١,٦ مربوط به دهک دوم و کمترین عدد شاخص کل برابر 110.9 در دهک دهم است. بر همین اساس بیشترین درصد تغییرات شاخص در 12 ماه منتهی به بهمن ١٣٩٦ (تورم سالانه) 9.2درصد در دهک اول و کمترین نرخ تورم 7.7درصد در دهک دهم است.
مطابق این گزارش کمترین تغییر ماهانه شاخص کل برابر 0.1درصد در دهک اول و بیشترین تغییر ماهانه شاخص کل برابر 0.5درصد در دهک دهم بوده است.
خوراکی‌های لوکس
گزارش‌های مرکز آمار از شاخص دهک‌ها علاوه بر تورم کل سبد، به‌طور جداگانه دو گروه از کالاهای خوراکی و غیرخوراکی این سبد را نیز اعلام می‌کند. جداول منتشر شده این نهاد آماری از این سه شاخص (تورم کل، خوراکی‌ها و غیرخوراکی‌ها) به‌طور کامل و بدون استثنایی نشان می‌دهد که بالاترین و کمترین نرخ تورم سالانه کل سبد را دهک‌های اول (فقیرترین) و دهک دهم (غنی‌ترین) تجربه کرده‌اند و دهک‌های میانی هم به همین ترتیب از بالا کمترین تورم‌ها را داشته‌اند. به بیان دیگر هرقدر به سمت دهک‌های بالایی حرکت می‌کنیم نرخ تورم پایین‌تری را مشاهده می‌کنیم. این روند که به‌صورت پله‌یی و بدون استثنا برای همه دهک‌ها رخ داده، در زمینه تورم غیرخوراکی‌ها هم صادق ولی برای خوراکی‌ها کاملا برعکس پدیدار شده است. آیا این موضوع با گفته قبلی مبنی بر تورم‌زایی کالاهای خوراکی برای دهک‌های پایینی در تضاد است؟
برای پاسخ به این پرسش لازم است توجه داشته باشیم که خوراکی‌ها سهم بیشتری از کل سبد خانوارهای فقیر را به خود اختصاص می‌دهد و زمانی که قیمت آنها افزایش می‌یابد در تورم کل سبد تاثیر بسزایی می‌گذارد اما وقتی گروه خوراکی را از کل سبد منفک می‌کنیم موضوع متفاوت می‌شود. در این مواقع اقلامی که گروه خوراکی‌ها را تشکیل می‌دهند نسبت به کل این گروه دارای وزن و نسبت‌های متفاوتی هستند. به‌طور مثال گوشت قرمز و ماهی به‌دلیل قیمت بالای آنها در میان طبقات پایین جامعه کالاهایی لوکس محسوب و کمتر مصرف می‌شوند. لذا با وجود اینکه وزن گروه خوراکی‌ها در کل سبد خانوارهای دهک‌های ثروتمند بسیار کمتر از دهک‌های پایین است (17درصد در مقابل 43درصد)، اما در خود گروه خوراکی این وزن اقلام خوراکی هستند که تعیین‌کننده می‌شوند. در میان گروه خوراکی‌ها کالاهایی که بیشترین سهم از نظر هزینه را از کل گروه می‌گیرند وزن بیشتری نسبت به دیگر اقلام کسب می‌کنند. بدین ترتیب مشخص است که چه کالاهایی سهم بیشتری را در میان گروه خوراکی‌ها در دهک‌های مختلف می‌گیرند. درواقع دهک‌های پایینی بیشترین هزینه خود را سبد کل به مصرف خوراکی‌ها اختصاص می‌دهد اما در مرحله دوم در این میان خود این خوراکی‌ها بیشترین هزینه خود را به کالاهای ارزان‌قیمت و جایگزین اختصاص داده است تا از این طریق بتواند حداقل انرژی ضروری لازم خانواده خود را تامین کند. اما در طبقات بالای جامعه هیچ‌گونه الزامی برای تغییر یا کاهش خوراکی‌های خود نشان نداده است.
بنابراین نتایج شاخص قیمت مصرف‌کننده در گروه عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» براساس دهک‌های هزینه‌یی در این ماه نشان‌دهنده آن است که بیشترین عدد شاخص این گروه در بهمن ماه ١٣٩٦ برابر ١١٥,٩ در دهک دهم و کمترین آن برابر 114.3 در دهک اول اتفاق افتاده است. در حالی که بیشترین تغییر ماهانه شاخص این گروه 0.5درصد در دهک سوم و کمترین تغییر آن برابر 0.2درصد در دهک دهم است. بیشترین درصد تغییرات شاخص این گروه در 12 ماه منتهی به بهمن ماه ١٣٩٦ (تورم سالانه) 13.4درصد در دهک دهم و کمترین نرخ تورم 11.9درصد در دهک اول است.
نتایج شاخص قیمت مصرف‌کننده در گروه عمده «کالاهای غیرخوراکی و خدمات» براساس دهک‌های هزینه‌یی در این ماه بیانگر آن است که بیشترین عدد شاخص در این گروه برابر ١٠٩,٨ در دهک دهم و کمترین عدد شاخص در این گروه برابر 109.4 در دهک دوم است. در حالی که بیشترین تغییر ماهانه شاخص این گروه برابر 0.5درصد در دهک دهم و کمترین تغییر آن برابر 0.2درصد کاهش در دهک اول است. بیشترین درصد تغییرات شاخص این گروه در 12 ماه منتهی به بهمن ماه ١٣٩٦ (تورم سالانه) 7.2درصد در دهک اول و کمترین نرخ تورم 6.6درصد در دهک دهم است.
