اوپک روی لبه تیغ

اقتصاد گردان - با این حال در پی انتشار میزان تولیدات نفتی امریکا که ظرف 3ماه نزدیک به 850 هزار بشکه در روز افزایش یافته همچنین روند صعودی تعداد دکل‌های حفاری این کشور، قیمت نفت در هفته گذشته سقوط کرد و به حدود 60 دلار در هر بشکه رسید. پیش از این وزرای نفت ایران و روسیه تاکید کرده بودند که بهترین قیمت نفت برای اوپک 60 دلار در هر بشکه خواهد بود. 

با این حال بلندپروازی سعودی‌ها و بودجه‌یی که براساس نفت 70دلاری بسته‌اند، باعث شد تا توافق کاهش عرضه اوپک ادامه یابد و اکنون بازار را با ابهام‌هایی ناشی از میزان سهم امریکا و امکان ادامه افزایش قیمت نفت مواجه کند. گزارش‌های ماهانه اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی که طبق روال هر ماه با یک روز فاصله و در روزهای دوشنبه و سه‌شنبه این هفته انتشار یافت، حکایت از آن دارد که اوپک باید تصمیمی مناسب با شرایط بگیرد. 

هر چند این گزارش‌ها که به ترتیب توسط سازمان‌های نماینده تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان نفت خام جهان انتشار یافته، تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند هر دو به این نکته اشاره دارند که روند جهشی تولیدات امریکا منجر به تعویق افتادن در موفقیت توافق کاهش عرضه اوپک شده است. «تعادل» این گزارش‌ها را در 3 بخش اصلی تحت عنوان وضعیت تقاضا، وضعیت عرضه جهانی، کاهش ذخایر تجاری جهان و رشد تولیدات امریکا بررسی می‌کند و در نهایت نیز مقاله‌یی از آژانس بین‌المللی انرژی درباره احتمال تکرار تاریخ نفت شیل آورده می‌شود.

- رشد تقاضای نفت خام در سال 2018 همچنین نسبت به برآوردهای اصلی، یکی از محورهای مشترک گزارش‌های اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی است. با این حال اوپک نگاه خوش‌بینانه‌تری نسبت به تقاضای جهانی دارد و این موضوع در صورتی که محقق نشود، می‌تواند برای برنامه‌ریزی‌های کشورهای عضو آن خطرناک شود.

در گزارش اوپک آورده شده که رشد تقاضای نفت در 2017 برای سومین سال پیاپی از مرز 1.4میلیون بشکه در روز گذشت و به 1.6میلیون بشکه رسید. اکنون افزایش تقاضای جهانی برای نفت نزدیک به مرز 0.97میلیون بشکه در روز پرسه می‌زند و انتظار می‌رود که به 1.59میلیون بشکه در روز برسد؛ رقمی که 70هزار بشکه بیش از برآورد قبلی اوپک است. در کل به پشتوانه شرایط اقتصادی مطلوب در جهان و ثبات نسبی قیمت‌ محصولات نفتی، ‌تقاضای جهانی برای فرآورده‌های نفتی بین سال‌های 2015 تا 2017 حدود 5 میلیون بشکه بیشتر شد. شرایط مساعد اقتصادی، مصرف میعانات سبک و نیمه سنگین را تقویت کرد تا جایی‌ که تقاضای نفت در سال 2017 در کشورهایی از قاره امریکا که عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی هستند 230هزار بشکه در روز افزایش داشت.

براساس این گزارش پیشرفت اقتصادی، هوای سردتر از انتظار و سلامت صنایع پتروشیمی و بخش حمل‌و‌نقل همگی دست به دست هم داد تا مصرف نفت را در ابتدای سال افزایش دهد. در میان کشورهایی که عضوی از سازمان توسعه و همکاری اقتصادی نیستند، تقاضای نفت چین در سال 2017 میلادی 0.5 میلیون بشکه در روز رشد کرد که این امر را باید مدیون گسترش بخش حمل‌و‌نقل و صنایع پتروشیمی در چین دانست. در سایر کشورهای آسیایی به خصوص در هند تقاضای نفت 0.23میلیون بشکه نفت افزایش یافت. در هند این افزایش با وجود تقاضای نسبتا کم نفت در 3ماهه اول سال و پس از تغییر در پول ملی محقق شد. در این میان تقاضای نفت در امریکای لاتین و خاورمیانه نیز در سال 2017 افزایش یافت. در این دو منطقه به مدد رونق اقتصاد برزیل و رشد مثبت اقتصادی در برخی از کشورهای خاور‌میانه، تقاضای نفت 0.13میلیون بشکه در روز افزایش یافت.

براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی نیز برآورد رشد تقاضای جهانی نفت در سال 2018 با افزایشی اندک به 1.4میلیون بشکه در روز رسیده که دلیل آن خوش‌بینی صندوق بین‌المللی پول به رشد اقتصادی جهان در سال جاری است. از طرفی رشد قیمت نفت منجر به آن شد تا الگوهای تقاضای چین در بازار نفت تغییر کرده و برخی دیگر از کشورهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی(OECD) با تغییر سبد انرژی مصرفی خود منجر به کاهش تقاضای نفت شوند.

براساس گزارش اوپک برای سال 2018 پیش‌بینی تقاضای نفت در گرو عوامل زیر است:

 الف) افزایش قابل توجه فعالیت‌های اقتصادی(که پیش‌بینی شده 3.2درصد رشد کند)

 ب) افزایش فروش خودرو در ایالات متحده، چین و هند، چنانکه پیش‌بینی‌ها گویای این است که سوخت‌ لازم برای حمل‌و‌نقل(بنزین، سوخت هواپیما و سوخت دیزل) بخش بزرگی از رشد در سال 2018 را تشکیل خواهند‌ داد.

 ج) افزایش ظرفیت و گسترش پروژه‌های پتروشیمی که طبق پیش‌بینی‌ها به افزایش تامین میعانات سبک به‌خصوص در ایالات متحده و تا حد کمتری در چین خواهد‌ انجامید.

در نتیجه، پیش‌بینی‌ها از افزایش تقاضای نفت به مقدار 1.59میلیون بشکه در روز خبر می‌دهند تا جایی که تقاضای جهانی نفت به عدد 98.6میلیون بشکه در روز برسد. پیش‌بینی‌ها همچنین حاکی از افزایش تقاضای نفت در میان کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی به میزان 0.32میلیون بشکه در روز است. با نگاه ریزبینانه‌تر می‌توان گفت که در میان کشورهای عضو سازمان پیش‌بینی‌ها از رشد تقاضا میان اعضای امریکایی و اروپایی سازمان و کاهش تقاضا میان اعضای اقیانوسیه‌یی و آسیایی سازمان خبر می‌دهند. در میان کشورهای غیرعضو پیش‌بینی‌ها حاکی از رشد تقاضا به میزان 1.26میلیون بشکه نفت در روز است که مطابق انتظار چین سهم اعظمی از رشد را به خود اختصاص داده است. بعد از چین دیگر کشورهای آسیایی مانند هند بیشترین سهم از افزایش تقاضای نفت را دارا هستند.

در مدت اخیر شرایط مساعد اقتصادی در کشورهای اصلی خریدار نفت به افزایش قابل ‌توجه تقاضای نفت انجامیده است. پیش‌بینی‌ها از دنیای نفت گویای این مطلب است که رابطه نزدیک میان رشد اقتصادی و تقاضا برای نفت حداقل در کوتاه‌مدت ادامه خواهد داشت.

-وضعیت عرضه جهانی نفت خام یکی از مسائلی است که به نظر می‌رسد، اوپک در آن اشتباه کرده است. اوپک که در گزارش ماه گذشته خود برآورد کرده بود که عرضه نفت خام امریکا و سایر تولیدکنندگان خارج از اوپک در سال 2018 به میزان یک  میلیون و 150هزار بشکه افزایش یابد اکنون اعتراف می‌کند که تولید این کشورها دست‌کم 1.4میلیون بشکه خواهد بود. این افزایش 250هزار بشکه‌یی برآورد اوپک به همراه تفاوت 130هزار بشکه‌یی برآورد تقاضا می‌تواند نشان‌دهنده آن باشد که فرصت آزمون و خطا برای این سازمان به انتها رسیده و نیاز به تصمیم‌گیری مناسب درباره ادامه استراتژی نفتی وجود دارد.

در این میان گزارش آژانس بین‌المللی انرژی نیز مانند گزارش اوپک حاکی از آن است که عرضه جهانی نفت خام در ژانویه سال جاری میلادی با اندکی کاهش به 97.7میلیون بشکه نفت در روز رسید. با این حال در پی آنکه احیای تولیدات نفتی امریکا تلاش اوپک برای متوازن کردن بازار را کم اثر کرده این رقم 1.5میلیون بشکه از تولیدات نفتی در دوره مشابه سال گذشته بیشتر است. تولید نفت خام اوپک هم در ماه ژانویه تفاوت چندانی با ماه پیش از آن نداشت و روی 32.16میلیون بشکه در روز ثابت ماند. افزایش تولیدات نفتی نیجریه در این ماه کاهش تولیداتی را که در چند کشور دیگر اتفاق افتاد، خنثی کرد اما میزان پایبندی اعضای اوپک به توافق کاهش عرضه خود به رکورد جدید 137درصدی رسید.

براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، تولیدات نفتی کشورهای غیراوپکی جهان در ماه ژانویه نسبت به ماه پیش از آن 175هزار بشکه در روز کاهش داشت و به 58.6 میلیون بشکه در روز رسید. با این حال این رقم نسبت به مدت مشابه سال 2017 میلادی 1.3میلیون بشکه بیشتر است که برابر با افزایش تولیدات نفتی امریکا در این برهه است. با این روند پیش‌بینی می‌شود که تولیدات ایالات متحده پیش از پایان سال جاری میلادی از عربستان و روسیه پیش افتاده و خود را به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت خام جهان مطرح کند. در شرایطی که اعضای اوپک بیش از همیشه به توافق کاهش عرضه نفت خود پایبند هستند، متحدان غیراوپکی آنها تعهد کمتری به این توافق داشته و میزان پایبندی آنها 85 درصد برآورد می‌شود.

-کاهش ذخایر تجاری جهان مهم‌ترین و امیدوارکننده‌تر بخش گزارش‌های اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی است. براساس این معیار می‌توان اوپک را در رسیدن به اهداف توافق کاهش عرضه خود موفق توصیف کرد. با این حال آمارها و داده‌های بیان شده در 2 گزارش یاد شده حاکی از آن است که کاهش ذخایر تجاری با سرعت چند ماه اخیر خود ادامه نخواهد یافت.

اوپک در گزارش ماهانه مجبور شد به این موضوع اعتراف کند که به دلیل افزایش تولید نفت امریکا و دیگر تولیدکنندگان غیرعضو اوپک بازگشت توازن به بازار نفت مطابق پیش‌بینی‌های گذشته اتفاق نمی‌افتد و اواخر سال ۲۰۱۸میلادی محقق می‌شود.

با این حال تلاش‌های این سازمان تاکنون اثربخش بوده و این موضوع را حتی گزارشی که نماینده کشورهای مصرف‌کننده نفت خام هم هستند، نشان می‌دهد. براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی مجموع ذخایر تجاری کشورهای OECD در ماه دسامبر به میزان 55.6 میلیون بشکه سقوط کرد که شدیدترین سقوط آن از فوریه 2011 به شمار می‌رود(اوپک این سقوط را برابر با 22.9میلیون بشکه می‌داند). با این حساب مجموع ذخایر تجاری این کشورها به 2851میلیون بشکه رسید که نشان‌دهنده کاهش 154میلیون بشکه‌یی آن در سال 2017 است(کاهش 420هزار بشکه در روز).

با این حال، هنوز هم ذخایر تجاری کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، 52میلیون بشکه بالاتر از میانگین سطح 5 ساله آن است. کاهش ذخایر تجاری کشورهای OECD در فصل چهارم سال 2017، به شدیدترین وضعیت خود رسید و میزان این ذخایر در هر روز به میزان 1.3میلیون بشکه سقوط کرد.

براساس این گزارش، این کاهش شدید ذخایر تجاری تا حدی در پی آن بود که ظرفیت تولید پالایشگاهی جهان و به‌ویژه امریکا به بالاترین رکورد خود در فصل چهارم سال 2017 رسید. تولیدات پالایشگاهی امریکا در پی توفان هاروی تابستان گذشته، کاهش یافته بود اما با انجام تعمیرات، پالایشگاه‌های آسیب دیده از توفان به مدار بازگشتند. با وجود رکوردی که پالایشگاه‌های جهان در فصل چهارم 2017 ثبت کردند و میزان تقاضا برای نفت خام جهان را افزایش دادند، انتظار می‌رود که میزان تولیدات آنها در فصل نخست سال 2018، کاهشی 400 هزار بشکه‌یی در روز داشته باشد و به 81.1 میلیون بشکه در روز برسد. دلیل این موضوع، شروع فصل نگهداری و تعمیرات در کشورهای مختلف و به‌ویژه در امریکا و خاورمیانه است. با این حال، انتظار می‌رود که این کاهش تقاضای پالایشگاه‌ها موقت بوده و در ماه‌های آوریل و مه ‌شاهد اوج‌گیری دوباره تقاضای آنها باشیم. دلیل این اوج‌گیری دوباره، آن است که فصل تقاضای فصلی فرآورده‌های نفتی شروع خواهد شد و کشورها به‌دنبال آن خواهند بود تا ذخایر تجاری فرآورده‌ها را دوباره پر کنند.

 تاریخ برای نفت، تکرار می‌شود؟

داده‌های جدید و اصلاح شده مورد استفاده آژانس بین‌المللی انرژی، حاکی از آن است که بازارهای جهانی نفت در نیمه نخست سال 2018، اندکی به تعادل نزدیک خواهند شد. با این حال، محور هر دو گزارش اخیر این نهاد، آن است که رشد سریع تولید نفت در کشورهای غیراوپکی و در راس آنها امریکا، از رشد تقاضا در سال 2018 پیشی خواهد گرفت. در حال حاضر، روند حرکت رو به رشدی که قیمت هر بشکه نفت خام برنت را به بیش از 70 دلار رساند، متوقف شده است. یکی از دلایل این موضوع، کاهش سفته‌بازی سرمایه‌گذاری و برداشت سودهای خود است و بخشی از دلیل آن را باید در اصلاحاتی جست‌وجو کرد که در بسیاری از بازارها اتفاق افتاده است. مهم‌تر از همه، اینکه بنیان‌های بازار نفت در ابتدای سال 2018 به نظر نمی‌رسد که حامی قدرتمندی برای قیمت‌ها باشند.

تصویر بسیار مثبتی که صندوق بین‌المللی پول از اقتصاد جهانی در سال 2018 ترسیم کرد، باعث شد تا برآوردهای هر دو گزارش سازمان کشورهای تولیدکننده نفت و نماینده کشورهای مصرف‌کننده نفت، برآورد خود را از میزان تقاضای جهانی نفت در سال جاری افزایش دهند. با این حال، آن‌طور که گزارش آژانس بین‌المللی انرژی عنوان می‌کند این احتمال وجود دارد که رشد بیش از حد در قیمت دلاری نفت خام مانند سرعت‌گیری بر سر راه رشد اقتصاد جهانی باشد. با این حال، برخی کشورهای مصرف‌کننده نفت خام، این افزایش قیمت را با بهبود ارزش واحد پولی خود، تا حدی خنثی کردند.

از نگاه IEA، مهم‌ترین دلایل افت شدید ذخایر تجاری کشورهای OECD را باید رشد قابل‌توجه تقاضای جهانی در سال 2017، به همراه ثبات نسبی تولیدات کشورهای غیراوپکی و کاهش عرضه تولیدکنندگان نفتی بزرگ جهان دانست. یک سال پیش، ذخایر تجاری کشورهای OECD، به میزان 264میلیون بشکه بالاتر از میانگین 5 ساله بود اما این رقم اکنون به 52 میلیون بشکه کاهش یافته است. این وضعیت برای ذخایر تجاری فرآورده‌های نفتی، شدیدتر است و میزان ذخایر تجاری برای فرآورده‌های نفتی به کمتر از میانگین 5 ساله رسیده است. هر چند که کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، همه جهان نیستند و باید به شرایط بازارهای نفتی در کشورهای دیگر هم نگاه کرد، ذخایر تجاری آنها برای اوپک اهمیت بیشتری دارد. در حقیقت، اعضای اوپک در سال گذشته و زمانی که بر سر کاهش عرضه نفت خام خود به بازار توافق کردند، دلیل این اقدام خود را بیش از اندازه بودن ذخایر تجاری نفت خام در کشورهای OECD بیان کردند و معیار تحقق اهداف خود را هم کاهش این ذخایر به شمار می‌آورند. باتوجه به آنکه مازاد ذخایر تجاری به‌شدت سقوط کرده است، می‌توان عنوان کرد که توافق کاهش عرضه اوپک تقریبا به اهداف خود دست یافته و فاصله‌یی با موفقیت ندارد. با این حال، این سخن به معنای آن نیست که موفقیت اوپک ادامه خواهد یافت؛ چراکه افزایش شدید قیمت نفت باعث تغییر شرایط شده و تعادل عرضه و تقاضا را هم تغییر داده است. در چنین شرایطی، به نظر نمی‌رسد که دست‌کم در 6 ماهه نخست سال 2018، ذخایر تجاری نفت خام جهان به سطح تعیین شده اوپک برسد.

مهم‌ترین عاملی که تلاش‌های اوپک را در این برهه زمانی کم اثر کرده است، افزایش چشمگیر نفت خام امریکا است. تنها در عرض 3 ماه، یعنی از نوامبر تاکنون، تولید روزانه نفت خام امریکا افزایشی 846هزار بشکه‌یی داشته است. با ادامه این روند باورنکردنی، امریکا به‌زودی جای عربستان را به‌عنوان دومین تولیدکننده نفت خام جهان، خواهد گرفت. علاوه بر آن، تا پایان 2018 نیز این احتمال وجود دارد که امریکا جای روسیه را هم گرفته و خود به‌عنوان پیشگام تولیدکنندگان نفتی جهان مطرح شود. تمام شواهد و عوامل بازار نیز همدست هستند تا این مسیر برای امریکا هموار شود: قیمت‌ها پس از چند ماه، مسیری نزولی گرفتند، تعداد دکل‌های حفاری امریکا در حال افزایش است، پروژه‌های نفتی این کشور یکی پس از دیگری به نتیجه می‌رسند و تولید آن نیز صعودی جهشی دارد. این شرایط، تاحدی یادآور نخستین موج نفت شیل است که در پی قیمت‌های بالای نفتی در اوایل دهه جاری میلادی پیش آمد، سهم قابل‌توجهی از بازار را کسب کرد و درنهایت در سال 2014، تولیدکنندگان بزرگ نفت خام جهان را مجبور کرد تا در سیاست‌های خود بازنگری کنند. امروزه، تولیدکنندگان نفت شیل امریکا با توجه به آنکه توانسته‌اند از هزینه‌های خود هم تا حد زیادی بکاهند، بهره زیادی از موج دوم افزایش تولیدات شیل می‌برند. موفقیت آنها در تولید نفت و فرآورده‌های نفتی به حدی است که می‌تواند با رشد تقاضای جهانی برابری کند. این موضوع، برای تولیدکنندگان دیگری که ظرفیت‌های تولیدی خود را خاموش کرده و کنار نشسته‌اند، بسیار آزاردهنده است، چراکه علاوه بر از دست دادن بخشی از نتیجه تلاش‌های‌شان، سهم بازار خود را هم از دست می‌دهند. موضوع نگران‌کننده دیگر برای اوپک، آن است که اکنون تنها موضوع تولید مطرح نیست؛ الگوهای تجارت نفت و انرژی هم در حال تغییر است. چند روز پیش بود که خبر ارسال یک محموله میعانات گازی از امریکا به امارات‌متحده عربی، جهان را شوکه کرد. چنین موضوعی به تدریج می‌تواند عادی شده و تبدیل به شکل جدید مبادلات نفت و انرژی جهان شود.

درنهایت باید به این موضوع اشاره کرد که اجزای مختلف بازارهای نفتی، بسیار پویا هستند و ممکن است در ماه‌های پیش رو تغییرات زیادی کنند. ونزوئلا یکی از نخستین نامزدهای بر هم زدن پیش‌بینی‌هاست و اوضاع وخیم آن می‌تواند از تولید جهانی نفت بکاهد. از طرف دیگر، رشد اقتصادی جهان ممکن است بیش از پیش‌بینی‌ها باشد و تقاضای بیشتری برای نفت خام به ارمغان بیاورد. اگر چنین اتفاقاتی رخ دهد، حتی با وجود افزایش تولیدات نفتی امریکا، سطح کنونی قیمت‌ها می‌تواند باقی بماند. اگر چنین اتفاقی بیفتد، بیشتر تولیدکنندگان جهان راضی و خرسند خواهند بود. در غیر این صورت، تاریخ موج سواری نفت شیل و سقوط قیمت‌ها یک بار دیگر تکرار خواهد شد.