دلايل سياسي نوسان بازار و سفته بازي ارز از نگاه وزير اقتصاد و رئيس كل بانك مركزي، سقوط 120 توماني دلار

اقتصاد گردان  – محسن شمشيري

روز سه شنبه 17 بهمن 96، با وجود كاهش 78 توماني نرخ دلار، قيمت انواع سکه در بازار ارز و سکه تهران با افزایش قیمت دسته جمعی مواجه شد و صرافی‌های پایتخت هر دلار آمریکا را با ۷۸ تومان افت نسبت به روز دوشنبه 4672 تومان فروختند.  همچنين هر یورو با ۱۴۶ تومان کاهش نسبت به روز گذشته ۶ هزار و ۷۴ تومان و هر پوند با ۶۹ تومان افت ۶ هزار و ۷۳۳ تومان داد و ستد شد.هر چند نرخ دلار تا این لحظه نسبت به روز گذشته ۱۲۰ تومان افت کرده است، اما صرافان بازار ارز معتقدند روند نزولی دلار از عصر امروز شدت می‌گیرد.

 با وجودی که بازار ارز در روزهای گذشته با نوسان و تلاطم همراه بود و دلار رکوردهای جدیدی را به ثبت رساند اما بازار در راستای سیاست‌های بانک مرکزی روند نزولی را از عصر دیروز در پیش گرفته به نحوی که دلار از روز گذشته تا لحظه انتشار خبر ۱۲۰ تومان کاهش قیمت را تجربه کرده است

به دنبال عرضه ارز توسط بانک مرکزی در روز دوشنبه با هدف تنظیم بازار دلار با نرخ 4770 تومان و سپس  ۴۶۸۹ تومان، روز سه شنبه نيز بانک مرکزی دلار را 4622 تومان به صرافان بانکی عرضه كرد.  بانک مرکزی، به ازای هر کارت ملی تا 30 هزار دلار با نرخ 4634 تومان به صرافی‌های بانکی ارایه و آنها نیز دلار را به صراف ها عرضه كرده اند. بر اساس اعلام صرافان میزان عرضه  دلار در بازار زیاد است و کمبودی در این زمینه وجود ندارد.   

مسعود کرباسیان وزیر امور اقتصادی و دارایی با هشدار نسبت به سوداگران بازار ارز گفت: قیمت ارز قطعا کاهش می‌یابد و آنها ضرر خواهند کرد قیمت ارز قطعا کاهش خواهد یافت. رییس کل بانک مرکزی توضیحات تخصصی را در این زمینه خواهد داد اما نوسان بازار ارز را باید مدیریت کرد.

جدول نرخ ارز و سکه در بازار (قیمت‌ها به تومان)

رئیس کل بانک مرکزی نیز در گفتگویی ضمن تحلیل شرایط بازار ارز، ریشه نوسانات اخیر را عوامل غیر اقتصادی دانسته و با بیان توصیه‌هایی به مخاطبان بازار ارز تاکید کرده که متاسفانه برخی سعی در تشویق مردم به رویگردانی از پول ملی و هدایت آن به بازار ارز، آن هم با ایجاد سراب کسب سود از التهابات و نوسانات بازار ارز دارند. نوسانات اخیر با متغیرهای بنیادین اقتصاد سازگاری ندارد و همواره تلاش بانک مرکزی هدایت نرخ ارز در مسیری منطبق با متغیرهای بنیادین اقتصاد است.

در بازار طلا نيز به خاطر سقوط بازار سهام در آمريكا و بازارهاي جهاني، ثبات نرخ بهره در آمريكا و تغيير رئيس فدرال رزرو آمريكا، نرخ اونس جهاني به 1341 دلار افزايش يافته و با وجود كاهش نرخ دلار وهمچنين پيش فروش سكه با وديعه 1 ميليون تومان، قيمت انواع سكه و طلا افزايش يافته است 

 البته هر گرم طلای ۱۸ عیار با ۳۰ تومان کاهش  ۱۴۸ هزار و ۳۰۰ تومان ارزش‌گذاری شده بود. اما نرخ سكه افزايش يافتو هر قطعه سکه تمام بهار آزادی با ۶ هزار و ۵۰۰ تومان رشد نسبت به روز دوشنبه یک میلیون و ۵۳۱ هزار تومان به فروش رفت. همچنین هر قطعه سکه تمام بهار آزادی طرح قدیم با ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان افزایش یک میلیون و ۴۸۶ هزار تومان معامله شد.

هر قطعه نیم بهار آزادی نيز  با ۴ هزار تومان رشد ۷۵۸ هزار و ۵۰۰ تومان و هر قطعه ربع سکه بهار آزادی با ۲ هزار تومان افزایش ۴۵۲ هزار تومان و هر قطعه سکه گرمی با یک هزار و ۵۰۰ تومان رشد ۲۹۹ هزار تومان فروخته شد.

برخي كارشناسان معتقدند كه نرخ بالاي پيش فروش سكه و نرخ تخفيف پايين 4 درصدي شش ماهه و 9 درصدي يكساله، وديعه 1 ميليون توماني به ازاي هر سكه كه بايد شش ماه تا يكسال خواب سرمايه داشته باشد و... نيز از  دلايل واكنش بازار سكه است كه رشد نرخ سكه را به همراه داشته است. برخي فعالان بازار سكه معتقدند اگرچه برخي مسوولان پيش بيني كرده اند كه حدود 16 ميليون سكه پيش فروش شود اما شرايط پيش فروش مانع از رشد بالاي پيش فروش سكه خواهد بود. 

تعداد ۱۳ هزار قطعه سکه تمام بهار آزادی از ساعت ۸ صبح سه شنبه تا ساعت ۱۴ در شعب منتخب بانک ملی در قالب طرح پیش فروش از سوي مردم تقاضا شده  كه با هدف پوشش تقاضای مصرفی خانوارها و تقاضای سرمایه گذاری، در یک هزار و ۱۳۱ شعبه بانک ملّی آغاز شده  و همه افراد بالای ۱۸ سال به هر تعداد و بدون هیچ گونه محدودیتی در تعداد می توانند سکه پیش خرید کنند و سکه ها در دو سررسید ۶ ماهه و ۱ ساله به متقاضیان تحویل خواهد شد.

براساس این طرح سکه های تمام بهار آزادی طرح جديد، به متقاضیان فروخته خواهد شد.  مسعود خاتونی عضو هیات مدیره و معاون فناوری بانک ملی پیش بینی کرده بود که میزان فروش سکه های بهار آزادی در این طرح ۱۶ میلیون قطعه خواهد بود. 

ودیعه دریافتی برای هر قطعه سکه ۱۰ میلیون ریال (یک میلیون تومان) است و مابه التفاوت قیمت آن در زمان تحویل سکه به قیمت روز دریافت خواهد شد. برای سکه های تحویلی در سررسید شش ماهه ۴ درصد و برای سکه های تحویلی در سررسید یک ساله ۹ درصد تخفیف از قیمت روز تحویل در نظر گرفته شده و ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده نیز از آنها دریافت نمی شود. براین اساس با توجه به سرمایه یک میلیون تومانی نرخ سود برای پیش خرید سکه در دوره شش ماه حدود ۱۱ درصد و در دوره یک ساله ۱۵ درصد خواهد بود.

خریداران، برای تحویل سکه های پیش خرید شده در زمان سررسید فقط می توانند به شعبه ای که عملیات پیش خرید در آن انجام شده مراجعه کنند.

رئیس کل بانک مرکزی ریشه نوسانات اخیر بازار ارز را عوامل غیر اقتصادی دانست و با توصیه به مخاطبان بازار ارز  و پيش بيني كاهش نرخ ارز گفت: متاسفانه برخی سعی در تشویق مردم  به رویگردانی از پول ملی و هدایت آن به بازار ارز، آن هم با ایجاد سراب کسب سود از التهابات و نوسانات بازار ارز دارند.

وي افزود: نرخ ارز از یک سو تابع عوامل اقتصادی و متغیرهای بنیادین تاثیرگذار بر آن بوده و از سوی دیگر متاثر از عوامل غیراقتصادی همچون انتظارات و تحولات سیاسی است. نرخ ارز از تحولات سیاسی و مقوله انتظارات نیز متاثر می‌شود و به همین دلیل در برخی از کشورها نظیر ایران شکل‌گیری انتظارت برخواسته از متغیرهای غیراقتصادی می‌تواند تاثیرات قابل توجهی بر روند نرخ ارز به همراه داشته باشد.

وي ادامه داد: نرخ تورم یکی از مهمترین مؤلفه‌های تاثیرگذار بر نرخ ارز است که از محدوده ۴۰ درصد در سال ۱۳۹۲ و بعد از ۲۶ سال به محدوده تک رقمی در سال ۱۳۹۵ رسید؛  ضمن این که تولید ناخالص داخلی نیز در این سال رشد دو رقمی داشت. اگرچه در سال گذشته نرخ رشد اقتصادی عمدتا تحت تاثیر تحولات بخش نفت قرار داشت، ولی نتایج اولیه در خصوص رشد اقتصادی در سال‌ جاری نشان‌دهنده آن است که در سال ۱۳۹۶ رشد اقتصادی در روندی فزاینده از ٤.٤ درصد در فصل بهار به ٤.٦ درصد در فصل تابستان رسیده و در نیمه نخست سال نیز رشد اقتصادی به ٤.٥ درصد و رشد اقتصادی بدون نفت نیز به ٤.١ درصد رسیده است. بررسی اجزای تولید ناخالص داخلی در شش ماهه اول امسال نشان می‌دهد که ارزش افزوده تمام گروه‌ها مثبت بوده و ارزش افزوده بخشهای کشاورزی ٤.٢ درصد،  نفت ٥.٨ درصد،  صنایع و معادن ٤.٥درصد و خدمات ٣.٨ درصد رشد را نشان می دهد. نگاهی به روند تراز تجاری نشان می‌دهد که اقتصاد ایران از مازاد تراز تجاری مناسبی برخوردار بوده و درآمدهای ارزی همواره در سطح بالاتر از نیازهای وارداتی قرار دارد. به علاوه، گشایش‌های قابل توجه در بحث فاینانس‌ها که بالغ بر ۴۰ میلیارد دلار خطوط اعتباری فاینانس را شامل شده است و همچنین گسترش روابط کارگزاری بانکهای داخلی در سطح بین‌الملل به واسطه برجام، در مجموع چشم‌انداز مناسبی را برای ثبات ارزی ترسیم می‌کند.

سيف گفت: در چند سال اخیر بر خلاف روال سال‌های گذشته سرکوب مالی در بازار پول که خود منشاء بسیاری از مشکلات و گرفتاری‌های فعلی بانکها است وجود نداشته و با مثبت شدن نرخ سود واقعی، قدرت خرید سپرده‌گذاران در مقابل تورم به خوبی حفظ شده است. 

وي در پاسخ به اين پرسش كه آيا ریشه نوسانات اخیر نرخ ارز در عوامل غیراقتصادی است؟ با این اوصاف با توجه به برجام آیا بیان چنین دلیلی برای افزایش نرخ ارز قابل دفاع است؟ گفت:  نوسانات اخیر نرخ ارز ارتباط معنی‌داری با تحولات متغیرهای کلان اقتصادی ندارد. همان‌طور که در سال ۱۳۹۴ نیز علیرغم کاهش شدید قیمت نفت، برخلاف سایر کشورهای صادرکننده نفت، بازار ارز عمدتا به واسطه استحکام متغیرهای بنیادین اقتصاد و افق مناسب انتظاری آسیب ندید و تحت تاثیر قرار نگرفت؛  لذا علت نوسانات اخیر ارزی را باید در جای دیگری جست وجو کرد که همان مقوله روابط سیاسی و انتظارات مرتبط با آن است. واقعیت این است که آمریکا به ویژه بعد از روی کار آمدن رئیس جمهور جدید، با بهره‌گیری از جایگاه خود در اقتصاد جهانی، آرامش اقتصاد ایران را نشانه گرفته و با سناریوی ایجاد التهاب تصنعی و تزریق نگرانی در ذهن فعالان داخلی و خارجی به دنبال تضعیف سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران و عدم انتفاع کشورمان از فرصت‌های پسابرجام است. باید گفت که علیرغم تلاش‌های مستمر در حوزه دیپلماسی توسط وزارت امور خارجه و به تبع آن گشایش‌های قابل توجه ایجاد شده پس از برجام، کماکان برخی محدودیت‌ها در روابط بانکی بین‌المللی پا بر جا مانده است. 

وي افزود: علیرغم وجود استحکام بالای داخلی اقتصاد، وضعیت مثبت تراز تجاری و وجود افق‌های مثبت در اقتصاد و همچنین ذخایر ارزی مطلوب، تلاش دشمن متمرکز بر این است که اقتصاد ایران در عمل نتواند به نحو مطلوبی از ظرفیت‌ها و ذخایر خود در رفع التهابات روانی موجود بهره ببرد. ذکر این نکته ضروری است که بسیاری از این محدودیت‌ها اصولا ارتباطی به برجام نداشته و انتساب نوسانات ارزی اخیر به ضعف برجام در حقیقت در نظر نگرفتن کلیه مولفه‌های تأثیرگذار بر یک تحلیل قلمداد می‌شود. به عنوان مثال، ممنوعیت استفاده از دلار، به تحریم‌های اولیه آمریکا مربوط بوده و ارتباطی به برجام ندارد و البته قرار هم نبوده که برجام وارد حوزه تحریم‌های اولیه شود. در ضمن ارتقای قوانین و مقررات در جهت مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم نیز ضروری و در دست انجام است و در این زمینه بانک مرکزی با هدف افزایش شفافیت و تسهیل در مبادلات مالی بین‌المللی اقدامات مناسبی را در زمینه مقررات مربوط به پولشویی و مبارزه با تامین مالی تروریسم انجام داده است؛ لیکن کماکان انجام اقدامات تکمیلی بیشتر در زمینه تصویب قوانین مورد نظر توسط مجلس ضروری است.

سيف گفت: سناریوی سیاسی- روانی دشمنان در ایجاد ابهام و تردید میان سرمایه‌گذاران خارجی در برقراری ارتباط با اقتصاد ایران عمدتا با هدف منصرف کردن آنها از سرمایه‌گذاری در فرصت‌های بکر و منحصر به فرد اقتصاد ایران صورت می‌گیرد. قاعدتا با توجه به بازدهی جذاب سرمایه گذاری در اقتصاد ما در مقایسه با سایر کشورها، تلاش آنها در ممانعت از پیشرفت اقتصاد ایران عمدتا از مسیر القای کاذب ریسک بالای سرمایه‌گذاری و به تبع آن بالا بردن هزینه‌های ورود به اقتصاد ایران انجام می‌شود. البته اقتصاد ما با اتکا به توان داخلی و به پشتوانه ذخایر ارزی مناسب و بهبود روند متغیرهای کلان داخلی، این تلاشها را ناکام خواهد گذاشت.  

 وي ادامه داد: هم راستا با تحولات جهانی، وضعیت نماگرهای سلامت مالی و بانکی در شبکه بانکی داخلی نیز ارتقا یابد. به طور نمونه افزایش نسبت کفایت سرمایه بانک‌ها، کاهش نسبت مطالبات غیرجاری و انطباق کامل سیستم گزارشگری مالی با استانداردهای بین‌المللی موجود در این زمینه از جمله مهمترین مؤلفه‌های تخصصی تاثیرگذار بر گرایش بانکهای معتبر بین‌المللی به ایجاد و گسترش روابط کارگزاری با بانکهای ایرانی است. 

وي با تاكيد براين نكته كه نوسانات بازار ارز ریشه در مسایل اقتصادی و بنیادی ندارد و  بیشتر متاثر از جنبه‌های روانی و انتظاری است، به مردم  توصيه كرد كه اینگونه تلاطمات ارزی و سفته‌بازی باعث ورود سرمایه به بازار پر ریسکی می‌شود که در نهایت کلیّت اقتصاد و مردم در آن بازنده خواهند بود؛ چرا که ثمره این کار عدم پشتیبانی از اقتصاد داخلی، ایجاد فضای نااطمینانی، تضعیف سرمایه‌گذاری و تولید و همچنین غلبه فعالیت‌های دلالی بر کار و تلاش سازنده و مولد در اقتصاد است و دولت و بانک مرکزی با تمامی قوا در جهت رفع نگرانی‌های ایجاد شده و صیانت از ثبات آرامش اقتصاد که متعلق به آحاد ملت است، اقدام خواهد کرد. لذا از اصحاب رسانه، کارشناسان و دانشگاهیان دعوت می‌کنم ضمن ارایه تحلیل‌های واقع‌بینانه و نقدهای منصفانه، از ایجاد التهاب و نگرانی بی‌مورد در اذهان عمومی جلوگیری كنند. برخی از افراد و رسانه ها با ارایه تحلیل‌های بی‌پایه و ناقص، به طور مستمر و ناخواسته بر کوره التهابات ارزی می‌دمند و با القای بالاتر بودن نرخ تعادلی ارز از نرخ کنونی، سعی در تشویق مردم به رویگردانی از پول ملی و هدایت آن به بازار ارز با ایجاد سراب کسب سود از این التهابات دارند. 

 سيف در مورد  روند قیمت ارز در آینده گفت: نوسانات اخیر با متغیرهای بنیادین اقتصاد سازگاری ندارد و همواره تلاش بانک مرکزی هدایت نرخ ارز در مسیری منطبق با متغیرهای بنیادین اقتصاد است.

عضو شورای پول و اعتبار درباره نوسانات نرخ ارز گفت: کاهش نرخ تسهیلات ربطی به افزایش نرخ دلار  ندارد، آنچه در شرایط فعلی برای افزایش نرخ دلار ایجاد شده است یک بحران ارزی است. در جلسه شورای پول و اعتبار رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرد که این نوسانات کنترل می شود، چرا که در سنوات گذشته نیز در دی ماه و بهمن ماه افزایش نرخ دلار را داشتیم.

عبدالهی، درباره تاثیر پذیری نوسات نرخ ارز از سیاست کاهش نرخ سود سپرده های بانکی اظهار داشت: کاهش نرخ سود طی چند سال گذشته یکی از دغدغه های اصلی فعالان اقتصادی بوده است. نرخ بالای تسهیلات تولید را با مشکلات عدیده مواجه کرده بود به همین دلیل شورای پول و اعتبار تصمیم  گرفت كه نرخ سود و به طبع آن نرخ تسهیلات  كاهش يابد و با کاهش  نرخ تسهيلات تا ۱۸درصد موافقت کرد.

 وی با بیان اینکه روز دوشنبه نرخ دلار از ۴۸۰۰ هزار تومان بالاتر رفت اظهار داشت: بر اساس قانون احکام دائمی برنامه های توسعه نظام ارزی کشور، «شناور مدیریت‌شده» است و دامنه نرخ ارز باید با  توجه به حفظ رقابت‌پذیری در تجارت خارجی و با ملاحظه تورم داخلی و جهانی و همچنین شرایط اقتصاد کلان از جمله تعیین حد مطلوبی از ذخایر خارجی، تعیین شود. با توجه به اینکه عرضه کننده اصلی نرخ ارز دولت بوده و همچنین ایجاد ثبات اقتصادی مهمترین وظیفه دولت است انتظار فعالان اقتصادی از دولت محترم این است که در کمترین زمان ثبات در بازار ارز را  ایجاد کنند.

این مقام مسئول در گفتگو با تسنیم با بیان اینکه روند رو به رشد نرخ دلار طی چند روز گذشته نشان داد که رویه از حالت طبیعی خارج شده است، گفت: بر اساس گزارش رئیس کل بانک مرکزی بناست در هر زمان که نرخ دلار از حالت عادی خارج شد بانک مرکزی با دخالت خود مانع از آن شود. بانک مرکزی باید علت افزایش نرخ دلار را  به صورت  شفاف برای مردم توضیح دهد. بازار ارز نمی تواند به این رویه ادامه دهد، چرا که صدمات غیر قابل جبرانی را خواهد داشت، با وجود نوسانات شدید نرخ ارز، فعالان اقتصادی قدرت تصمیم گیری بلند مدت و میان مدت را ندارند و هزینه های تولید را افزایش می دهد که این موضوع آسیب جدی بر بخش تولید دارد. البته عده ای اعتقاد دارند که افزایش نرخ ارز می تواند موجب افزایش صادرات کشور گردد این استدلال چندان منطقی نیست زیرا افزایش نرخ ارز موجب بالا رفتن قیمت تمام شده کالاها و به تبع کاهش سطح رقابت پذیری ما در عرصه بین المللی می شود. از طرفی کاهش ارزش پولی ملی با کاهش قدرت خرید مردم بر توزیع درآمد نیز اثرات نامطلوبی دارد.

 عضو شورای پول و اعتبار افزود: بحث عرضه و تقاضا در افزایش و کاهش نرخ ارز موثر است. زمانی که تقاضابالاتر از عرضه باشد همیشه قیمت افزایش می یابد. اما ما در شرایط کنونی با توجه به میزان صادرات و واردات دچار کسری ارز نیستیم بلکه بیشتر موضوع انتظارات روانی است که بر رفتار مردم تاثیر گذاشته است که هم دولت و هم مردم باید مراقب باشند. دولت با انجام اقدامات اطمینان بخش و ارائه آمار از وضعیت ارزی کشور می تواند در بالا بردن سطح اطمینان مردم موثر باشد. بانک مرکزی باید تا حدی عرضه را افزایش دهد. به نظر بنده  رویه افزایش قیمت دلار پایدار نیست و در آینده قطعا با کاهش نرخ ارز مواجه خواهیم شد.