عبور از خط قرمز استقراض، عملكرد هشت ماهه بودجه دولت در سال 96

اقتصاد گردان - هادی سلگی:  بر اساس آمار مربوط به وضعیت بودجه کشور دولت در این راه ناگزیر، 22 هزار میلیارد تومان اوراق بیشتر از سقف مصوب بودجه منتشر کرده است، بدین معنا که مطابق تبصره بودجه سال 96 کشور مقرر شده تا پایان آبان تنها 36 هزار میلیارد تومان اوراق منتشر شود، اما شرایط باعث شده دولت تا این زمان به میزان 58هزار میلیارد تومان اوراق واگذار کند. جالب‌تر اینکه مطابق برنامه بودجه دولت برای کل سال 96 تنها مجوز انتشار 53هزار میلیارد تومان اوراق داشته است.

  کاهش نسبت درآمدها به هزینه‌ها

 بانک مرکزی آمارهای دخل و خرج کشور تا پایان 8ماهه امسال را منتشر کرد. بر اساس این آمارها دولت درآمدهای غیرنفتی خود را نسبت به 8 ماهه سال 95 به میزان 7 درصد افزایش داده است. این درآمدها که شامل دو ردیف «درآمدهای مالیاتی» و «سایر درآمدها» است، به عنوان تنهاترین منابع پایدار و سالم درآمدی دولت محسوب می‌شوند. گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد درآمدهای مالیاتی دولت در پایان آبان ماه به 60 هزار میلیارد تومان و سایر درآمدها که شامل عوارض گمرک، جریمه و درآمدهای دولت از محل مالکیت دارایی‌ها می‌شود، به حدود 24هزار میلیارد تومان رسیده است. این منابع از آنجایی که ماهیت درآمدی دارند نه سرمایه‌یی (مانند فروش نفت و گاز که جزو اموال سرمایه‌یی کشور محسوب می‌شوند و فروش آنها باید صرف سرمایه‌گذار مجدد شود.) باید صرف هزینه‌های جاری دولت شود. هر دولتی که در این مسیر بتواند به یک تعادل برسد، از نظر مدیریت اقتصادی بهترین عملکرد را از نظر رهایی از وابستگی به فروش امول سرمایه‌یی خواهد داشت. بدین معنی که سیاست‌های همه کشورهای تک محصولی معطوف به حرکت به سمت پوشش هزینه‌های جاری از طریق درآمدها بوده و به همین لحاظ شاخص «تراز عملیاتی» که معرف همین مفهوم است، یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها در عملکرد بودجه در نظر گرفته می‌شود. بنابراین توضیحات مشخص است که شاخص تراز عملیاتی از تفریق درآمدها و هزینه‌های جاری حاصل می‌شود. همان‌طور که گفته شد مجموع درآمدهای جاری کشور در پایان آبان‌ماه به 84هزار میلیارد تومان رسیده، در حالی که هزینه‌های جاری دولت در این مدت به حدود 144هزار میلیارد تومان بالغ شده است. یعنی نسبت درآمدها به هزینه‌های جاری کشور به کمترین میزان سال‌های اخیر یعنی 58.4 درصد تنزل یافته است. این نسبت می‌گوید کل درآمدهای دولت تنها توانسته 58.4 درصد از هزینه‌های جاری را پوشش دهد. در حالی که سال‌های 95 و 94 این نسبت به ترتیب 64.1 و62.9 درصد بوده است.

این اتفاق باعث شده که کسری تراز عملیاتی در پایان 8ماهه امسال 39.6درصد نسبت به سال گذشته افزایش و به رقم منفی 64هزار میلیارد تومان برسد. جالب است، بدانیم که منابع حاصل از فروش دارایی‌های سرمایه‌یی مانند نفت و واگذاری دارایی‌های سرمایه‌یی هم نتوانسته این میزان کسری را جبران کند. از آنجایی که هزینه‌های جاری کشور جزو لایه سخت بودجه محسوب می‌شوند و دولت نمی‌تواند در آنها صرفه‌جویی کند، از هر طریقی باید منابع آنها تامین و به‌موقع پرداخت شوند. اما همان‌طور که گفته شد فروش نفت و... هم نتوانسته کسری هزینه‌های جاری را جبران کند. بر اساس آمارهای بانک مرکزی کل عایدی دولت از واگذاری دارایی‌های سرمایه‌یی در پایان 8 ماهه در حدود 54 هزار میلیارد تومان شده است. این مبلغ را اگر با 84 هزار میلیارد تومان درآمد حاصل از مالیات و... جمع بزنیم در مجموع به 134هزار میلیارد تومان می‌رسد. این در حالی است که هزینه‌های جاری کشور در این مدت 10هزار میلیارد تومان بیشتر از این مبلغ بوده است. در مواجهه با این وضعیت اگر دولت هزینه‌های عمرانی خود را هم به صفر برساند باید دست به دامان فروش 10هزار میلیارد اوراق قرضه برای جبران این کسری شد، اما از آنجایی که در ماه‌های گذشته انتقادهایی از کاهش و تعطیلی سرمایه‌گذاری شد، دولت در این دو ماه 22هزار میلیارد تومان وارد عمران کرد. مطابق آمارها کل هزینه‌های عمرانی کشور در پایان 6 ماه اول امسال (شهریور) 7.8 هزار میلیارد تومان بود که این مبلغ در مهرماه به 14 و در آبان‌ماه به 29هزار میلیارد تومان افزایش یافت. این در حالی است که مطابق بودجه سالانه باید در پایان آبان به میزان 71هزار میلیارد تومان به این بخش تخصیص داده می‌شد. لازم به ذکر است که تاکنون هیچ اشاره‌یی به ارقام مصوب در بودجه و مقایسه آنها با عملکرد نشده است، چراکه در این صورت وضعیت بسیار بغرنج‌تر خواهد شد، مثلا مصوبات بودجه بر این بوده که در پایان 8 ماه درآمدها، هزینه‌های جاری، واگذاری دارایی‌های سرمایه‌یی به ترتیب 117، 253 و 118 هزار میلیارد تومان باشد که مقایسه آنها با عملکرد نشان‌دهنده تفاوت چشمگیر و بیش برآوردی خارق‌العاده برنامه‌ریزان آن است.

 کسری 39هزار میلیاردی تراز عملیاتی و سرمایه‌ای

همان‌طور که گفته شد، دولت اگر تمام منابع حاصل از درآمدها و فروش سرمایه‌ها را بدون هیچ‌گونه تخصیصی به هزینه‌های عمرانی صرف هزینه‌های جاری می‌کرد باز 10هزار میلیارد تومان کسری به بار می‌آورد. اما با این حال از آنجایی که 29هزار میلیارد تومان هم به پرداخت‌های عمرانی تخصیص داده شده که از این طریق مجموعا در 39هزار میلیارد تومان کسری به بار آمده است. این کسری در ادبیات بودجه‌نویسی به عنوان «کسری تراز عملیاتی و سرمایه‌یی» یاد می‌شود.

آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که دولت با کسری و کمبود منابع روبه‌روست و درآمدها اوضاع مناسبی ندارد، زیرا مجموع درآمدها و واگذاری دارایی‌های سرمایه‌یی به مجموعه پرداخت‌های هزینه‌یی و تملک دارایی‌های سرمایه‌یی از 84 درصد در 8ماهه سال 95، 79.7درصد در سال جاری کاهش یافته است.

در این مواقع است که دولت‌ها برای جبران کسری حاصله ناگزیر به فروش اوراق می‌شوند. به همین طریق دولت روحانی هم تا پایان آبان به میزان 58.3 هزار میلیارد تومان از این محل منابع جمع‌آوری کرده که 18.7هزار میلیارد تومان آن صرف پرداخت خرید اوراق گذشته و 39هزار میلیارد برای کسری ذکر شده تخصیص داده شده است. نکته حایز اهمیت این است که فروش اوراق قرضه در پایان این 8 ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل 106درصد رشد کرده است. این موضوع وقتی نگران‌کننده‌تر می‌شود که متوجه می‌شویم بودجه سال 96 برای کل سال تنها برای انتشار و فروش 53.7 هزار میلیارد تومان مجوز داده است و قرار بوده در پایان 8 ماه تنها 36 هزار میلیارد تومان از این محل درآمد کسب شود. این در حالی است که هنوز 4ماه تا پایان سال باقیمانده دولت 22هزار میلیارد بیش از مقدار مصوب و قانونی اوراق منتشر کرده است و معلوم نیست این رقم تا پایان سال به چه میزان برسد. خطر افزایش استقراض و بدهکار شدن دولت موضوعی است که کارشناسان به‌شدت نسبت به عواقب آن هشدار داده‌اند؛ وضعیتی که فرشاد مومنی اقتصاددان نام «آینده‌فروشی» بر آن نهاده است.

  جزئیات درآمدهای مالیاتی

جزئیات درآمد مالیاتی در ۸ماه سال جاری نشان می‌دهد، اوضاع بخش مستقیم مناسب نبوده و افت کرده است. درآمدهای مالیاتی بودجه سال 96 نشان می‌دهد، در 8ماهه امسال جمع مالیات‌های مستقیم نسبت به مدت مشابه سال قبل 3.4 درصد افت کرده و به 29 هزار و 980 میلیارد تومان رسیده است.

در این بخش مالیات علی‌الحساب اشخاص حقوقی دولتی، غیردولتی و معوقه دولتی‌ها به ترتیب با کاهش 17.6-، 6-، 6.2- روبه‌رو بوده است. همچنین در 8ماهه امسال در بخش مالیات‌های غیرمستقیم سیگاری‌ها 270میلیارد تومان مالیات پرداختند. بر اساس گزارش‌ها درآمد گمرک از محل واردات 6 هزار و 960میلیارد تومان بوده که نسبت به رقم مصوب 8ماهه با بیش از 4هزار میلیارد تومان عقب‌ماندگی روبه‌روست. 16هزار میلیارد تومان مالیات ارزش افزوده کسب شد. در مجموع جمع مالیات‌های غیرمستقیم 30هزار میلیارد تومان بوده است.