خروج گسترده اشخاص حقیقی از بازار سهام؛ واگرایی بورس و بازار ارز

اقتصاد گردان - هاشم آردم: شاخص کل بورس تهران طی معاملات روز گذشته در بازار سهام با رشد ناچیز 33 واحدی در کانال 96هزار واحدی باقی ماند. این درحالی بود که تا میانه ساعات معاملاتی شاخص بورس تا سطح 96 هزار و 350 واحد نیز پیشروی کرد و شاخص نسبت به آخرین عدد روز قبل 150 واحد رشد نشان داد.

 اما رفته‌رفته با افزایش فشار فروش به‌ویژه در نمادهای کوچک‌تر بازار، شاخص مسیری نزولی در پیش گرفت. از نکات قابل‌توجه بازار دیروز می‌توان به حمایت همه‌جانبه اشخاص حقوقی به‌ویژه در نمادهای بزرگ‌تر و شاخص‌ساز‌تر اشاره کرد. در حالی که ارزش معاملات خرد سهام و حق تقدم در نمادهای عادی بورسی به زحمت به 138میلیارد تومان می‌رسید، خالص خرید اشخاص حقوقی تقریبا 45میلیارد تومان بود. باتوجه به این داده‌ها می‌توان ادعا کرد که اشخاص حقیقی همچنان در حال ترک بازار هستند. 

این در حالی است که گفته می‌شود نرخ دلار در بازار آزاد به محدوده‌های بالاتر از 4هزار و 300تومان رسیده است و یکی از عوامل جذابیت بازار سهام همچنان با قدرت بالایی در حال بهبود است. دلیل عمده این موضوع را می‌توان ضدیت دلیل رشد بازار ارز محرک‌های بازار سهام دانست.

 حمایت همه‌جانبه حقوقی یا فرار گسترده حقیقی؟

از ابتدای هفته جاری با بالا گرفتن اغتشاشات خیابانی، فعالان بازار سهام دچار هراس از ناامنی شدند و اقدام به فروش گسترده سهام کردند. دو روز ابتدای هفته روز هیجان فروش بود. روز شنبه بخشی از نقدینگی اشخاص حقیقی از بازار خارج شد و خبر چندانی از حمایت گسترده حقوقی‌ها نبود. روز یک‌شنبه اما هیجان فروش به یک‌باره افزایش یافت و حقیقی‌های بازار اقدام به فروش سنگین سهام کردند. آمار معاملات روز یک‌شنبه نشان می‌داد که تغییر مالکیت در بورس تهران به اندازه رقم قابل‌توجه 172میلیارد تومان از سمت حقیقی‌ها به سمت حقوقی‌ها رخ داد. همین موضوع بود که سبب ثبت بزرگ‌ترین افت سال شاخص بورس شد. بر این اساس روز یک‌شنبه شاخص بورس 1.7درصد افت نشان داد تا شدیدترین افت روزانه شاخص در یک سال گذشته رقم بخورد. روز دوشنبه اوضاع تا حدودی متعادل‌تر شد و با حمایت حقوقی‌ها در قیمت‌های مثبت، سطح شاخص کل تا حدودی بهبود یافت. روز گذشته با وجود آنکه انتظار می‌رفت با آرام‌تر شدن اوضاع خیابان‌ها بورس فضای متعادل‌تری را تجربه کند، اگرچه شاخص کل افتی را تجربه نکرد، شاخص کل هم‌وزن که شاخص بهتری برای نمایش کلیت بازار است، با افت 0.6درصدی مواجه شد.

ارزش معاملات خرد نیز با غیبت گسترده اشخاص حقیقی در سمت تقاضا با افت قابل‌توجهی مواجه شد. آمارها نشان می‌دهد ارزش معاملات خرد سهام و حق تقدم در نمادهای عادی بورس به زحمت به 138میلیارد تومان رسید. همزمان با این موضوع خالص خرید سهام توسط حقوقی‌ها بالغ بر 44میلیارد تومان شد. به عبارت ساده‌تر حقوقی‌ها در بازار خرد دیروز 44میلیارد تومان بیش از آنکه فروشنده باشند خریدار بودند. خریدهای حقوقی در قیمت‌های منفی را نمی‌توان حمایت تلقی کرد، بلکه آمار معاملات دیروز بیشتر گواهی بر ادامه فرار حقیقی‌ها بود. از ابتدای هفته تاکنون بیش از 250 میلیارد تومان از مالکیت اشخاص حقیقی در بازار سهام کاسته شده است. به جرات می‌توان ادعا کرد تقریبا به اندازه نقدینگی وارد شده حقیقی در هفته‌های اخیر و پس از سرازیر شدن نقدینگی از بازار پول، تنها در یک هفته از بازار خارج شد. اشخاص حقیقی نشان داده‌اند که در برهه‌های اینچنینی بیشتر تحت‌تاثیر هیجان‌ قرار می‌گیرند. فرار فعلی نقدینگی را می‌توان بیش از هر چیز تحت‌تاثیر هراس از ناامنی خیابانی درنظر گرفت. امری که این روزها با رشد افسارگسیخته دلار در بازار ارز تشدید می‌شود. با این تفاسیر می‌توان ادعا کرد که اغتشاشات اخیر بیش از 10 هزار میلیارد تومان به بورس تهران زیان وارد کرده است. در اواخر هفته گذشته ارزش روز بازار تقریبا 395 هزار میلیارد تومان بود که حالا این رقم به 384 هزار میلیارد تومان تنزل یافته است.

 بورس چه سیگنالی از بازار ارز می‌گیرد؟

بخش قابل‌توجهی از سودآوری شرکت‌های حاضر در بورس تهران ارتباط مستقیمی با نرخ ارز دارد. گفته می‌شود بیش از 50درصد بازار سهام وابسته به نرخ ارز است. با افزایش نرخ ارز درآمدهای صادراتی شرکت‌های بورسی افزایش می‌یابد و شرکت‌ها ریال بیشتری برای تقسیم سود به دست می‌آورند. حال سوال اینجاست که چرا درست در زمانی که نرخ ارز رالی صعودی قدرتمند خود را ادامه می‌دهد، اقبال به بازار سهام در حال کاهش است؟ با مروری به معاملات سهام در بورس می‌توان دریافت که شاخص بورس و متوسط قیمت‌ها در بازار سهام همیشه ارتباط مستقیمی با نرخ ارز نداشته است. در شرایط عادی افزایش نرخ ارز با یک اختلاف زمانی نه‌چندان معنادار باعث افزایش سطح قیمت در بازار سهام می‌شود. در شرایط خاص اما این دو بازار می‌توانند واگرا شوند.

نمونه این اتفاق را می‌توان در بازه زمانی اواخر سال 92 تا اواخر سال 94 مشاهده کرد. در برهه‌یی که معروف به فصل مذاکرات هسته‌یی است، در بازه‌هایی از زمان بازارهای ارز و سهام واگرا می‌شدند. دلیل این موضوع را می‌توان در ریسک‌های سیستماتیک سیاسی جست‌وجو کرد. در بزنگاه‌های هسته‌یی شاخص بورس با افزایش انتظارات خوش‌بینانه مسیری صعودی در پیش می‌گرفت و بازار ارز (به‌ویژه دلار) با افت مواجه می‌شد، چراکه اگر فرض بر این بوده که تحریم‌ها در حال از بین رفتن هستند، با گشایش‌های احتمالی اقتصادی، همزمان که دسترسی دولت و بانک مرکزی به ارز آسان‌تر می‌شد و ارز می‌توانست ارزان‌تر شود، سودآوری شرکت‌ها نیز می‌توانست افزایش یابد. در برهه فعلی نیز به نظر می‌رسد این واقعیت‌های اقتصادی کشور نیست که دلار را گران‌تر و قیمت‌های سهام را ارزان‌تر می‌کند. فعالان اقتصادی احساس می‌کنند با افزایش تنش‌های امنیتی و البته تنش‌های سیاسی (باتوجه به احتمال ادامه کارشکنی‌های ترامپ در قبال برجام) ریسک سیستماتیک اقتصاد ایران افزایش می‌یابد. در چنین وضعیت انتظارات باعث می‌شوند تقاضا برای ارز افزایش یافته و همزمان با این موضوع فشار عرضه در بازار سهام افزایش یابد.

دلیل دیگری که باعث می‌شود این روزها بازار سهام برخلاف مسیر دلار حرکت کند، باور به هوشمندتر بودن بازار ارز است. باوری سنتی در میان فعالان بازار سهام مبنی بر هوشمندتر بودن بازار ارز وجود دارد. فعالان بازار سهام در مواجهه با ریسک‌های غیرقابل اندازه‌گیری سیاسی، بیشتر به بازار ارز به‌عنوان مرجع تحلیل توجه دارند. افزایش نرخ ارز در برهه‌های اینچنینی برای فعالان بازار به معنای افزایش ریسک‌های سیاسی تلقی می‌شود. در این مقاطع زمانی رشد دلار اگرچه به مفهوم افزایش احتمالی سودآوری شرکت‌ها تلقی می‌شود اما نشانی از التهابات سیاسی نیز هست. این التهابات سیاسی اصولا امنیت سرمایه‌گذاری را تهدید کرده و منجر به کاهش سطوح ارزندگی قیمت‌های سهام می‌شود. هرچند مداخله در هر بازاری کارایی آن را خدشه‌دار می‌کند، اما در شرایط فعلی به نظر می‌رسد مداخله بانک مرکزی در بازار ارز برای ایجاد امنیت خاطر در میان فعالان اقتصادی ضروری به نظر می‌رسد.

 مروری بر آمار معاملات دیروز

همان‌طور که اشاره شد شاخص کل بورس تهران طی معاملات روز گذشته 33 واحد (معادل 0.03درصد) افزایش یافت و به سطح 96 هزار و 241 واحد رسید. این درحالی بود که شاخص کل هم‌وزن روز گذشته افت قابل‌توجه 0.6درصدی را تجربه کرد. طی معاملات دیروز در بورس تهران یک‌میلیارد و 304میلیون ورقه بهادار به ارزش 282 میلیارد تومان و در 65 هزار و 846 نوبت دست به دست شد. از این میزان تقریبا 138 میلیارد تومان به معاملات خرد سهام و حق تقدم در نمادهای عادی اختصاص یافت. ارزش خرد معاملات این روزها به سرعت به میانگین خود در 6 ماهه ابتدای سال نزدیک می‌شود. این درحالی است که در هفته‌های اخیر به‌طور متوسط روزانه بیش از 200 میلیارد تومان در معاملات خرد بورسی دست به دست می‌شد. در بازار دیروز نمادهای بزرگ و شاخص‌سازی ازجمله «پارسان»، «فملی»، «فخوز»، «وغدیر» و «وبملت» با حمایت حقوقی‌ها بیشترین تاثیر مثبت را روی شاخص کل به ارمغان آوردند و جمعا سطح آن را به اندازه 111 واحد ارتقا دادند. در طرف دیگر نماد معاملاتی بانک اقتصاد نوین (ونوین) بیشترین تاثیر منفی را بر شاخص کل داشت.

همچنین در بازار دیروز از میان گروه‌های 39گانه بورسی تنها 13 صنعت با رشد شاخص مواجه شدند. گروه‌های محصولات چوبی، سایر واسطه‌گری‌های مالی (لیزینگ‌ها) و تامین آب، برق و گاز بیشترین بازدهی روزانه را برای سهامداران خود به ارمغان آوردند. در طرف دیگر 21 صنعت دچار افت شاخص شدند. در صدر این گروه‌ها استخراج نفت و گاز، کاشی و سرامیک و استخراج زغال‌سنگ قرار گرفت. بیشترین ارزش معاملات نیز برای گروه‌های فلزات اساسی، فرآورده‌های نفتی و خودویی‌ها رقم خورد. از مهم‌ترین خبرهای دیروز می‌توان به اخراج دو شرکت از بورس و انتقال آنها به بازار پایه اشاره کرد. براساس مصوبه هیات پذیرش اوراق بهادار، شرکت‌های پلی‌اکریل (شپلی) و تولید مواد اولیه الیاف مصنوعی (شمواد) از فهرست شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از تاریخ 16 دی 1396 حذف و به بازار پایه فرابورس منتقل می‌شوند.