نگاه عراق دومين توليد كننده اوپك به دریای سرخ

اقتصاد گردان - کشور عراق با تولید روزانه حدود 4.5 میلیون بشکه نفت خام، در جایگاه دومین تولید کننده اوپک قرار گرفته است. این کشور با داشتن 143 میلیارد بشکه ذخایر نفت خام، پنجمین دارنده ذخایر نفت خام جهان شناخته      می شود. بالغ بر 60 درصد از ذخایر نفت خام اثبات شده این کشور در 5 میدان نفتی در جنوب این کشور واقع   شده اند. در حالیکه این کشور نیز همانند دیگر صادر کنندگان به دنبال سهم مطمئن در بازار تقاضای نفت می باشد، اخبار رسیده حاکی از تلاش شرکت دولتی طرح های نفت وابسته به وزارت نفت عراق در خصوص تسریع در آغاز عملیات ساخت خط لوله انتقال نفت جنوب عراق به اردن است. این خط لوله 1680 کیلومتری قرار است با    سرمایه گذاری بالغ بر 18 میلیارد دلار، روزانه 1 میلیون بشکه از نفت خام تولیدی میدان های بصره را به بندر عقبه کشور اردن در دریای سرخ منتقل نماید. 

شرکت خطوط لوله نفت چین (CPP) و شرکت خصوصی مس‌گلوبال اینترنشنال عراق، کنسرسیومی برای ساخت این خط لوله تشکیل داده‌اند. قرار است اجرای مرحله اول این خط لوله صادراتی در سال ۲۰۱۸ آغاز و در سال ۲۰۲۰ پایان یابد. عراق هم اکنون روزانه حدود 30 هزار بشکه نفت خام را با استفاده از تانکر به صورت زمینی به اردن صادر می کند. برخی اخبار حاکی از این هستند که عراق و مصر در حال مذاکره و امکان سنجی طرح صادرات نفت خام عراق از طریق اردن به مصر و پالایش این نفت در پالایشگاه‌های مصر و صادرات فرآورده های استحصالی به اروپا می باشند. 

     مطابق طرح اولیه به موازات این خط لوله نفتی، یک خط لوله گازی نیز جهت انتقال روزانه 258 میلیون متر مکعب گاز احداث می گردد. از مجموع حجم نفت و گازی که از این خطوط لوله عبور می کند، ۱۵۰ هزار بشکه نفت خام برای خوراک تنها پالایشگاه کشور اردن یعنی پالایشگاه الزرقاء اختصاص یافته و ۱۰۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی جهت مصرف روزانه اردن درنظر گرفته شده است. این در حالی است که باقیمانده حجم نفت خام وارد شده به بندر عقبه به کشورهای دیگر خصوصاً بازار مدیترانه صادر و گاز باقیمانده نیز برای مصرف ایستگاه های پمپاژ نفت خام استفاده خواهد شد. همچنین این پروژه شامل مخازن ذخیره سازی نفت‌خام در مبدأ بصره با ظرفیت هفت ‌روز تغذیه خط ‌لوله و تلمبه‌خانه‌های لازم در مسیر و نیز مخازن ذخیره‌سازی در بندر عقبه خواهد بود. لازم به ذکر است که اجرای بخش گازی این خط لوله فعلاً از سوی دولت عراق معلق شده است. 

     پیش از هجوم سال ۲۰۱۴ گروه تروریستی داعش، قرار بود بخش اولیه خط لوله بصره به عقبه از ایستگاه     تلمبه خانه حدیثه در استان الانبار در غرب این کشور بگذرد، اما ناامنی های ناشی از حضور داعش در این منطقه، مسئولین پروژه را وادار به تغییر مسیر کرد. بر اساس طرح اصلاح شده، این خط لوله از استان الانبار عبور خواهد کرد اما تا حدیثه در شمال آن امتداد نخواهد یافت بلکه به موازات مرز عربستان پیش رفته و سپس وارد خاک اردن خواهد شد.

خط لوله عراق به اردن

 

     برای پی‌بردن به اهمیت این خط ‌لوله باید توجه داشت که براساس سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده و در حال انجام، تولید نفت عراق در سال‌های اخیر در حال افزایش بوده به گونه ای که این کشور در نظر دارد تا سال 2020 تولید نفتش را به 6 میلیون بشکه در روز افزایش دهد. عراق همچنین برنامه بلندپروازانه تولید روزانه 9 میلیون بشکه نفت خام را نیز در سر دارد. ظرفیت اسمی فعلی 15 پالایشگاه این کشور حدود 1 میلیون بشکه در روز است که قرار است با ساخت 4 پالایشگاه جدید به ظرفیت اسمی 7/1 میلیون بشکه در روز افزایش یابد. این پالایشگاههای جدید که هنوز زمان راه اندازی آنها مبهم است عبارتند از : پالایشگاه کربلا به ظرفیت 140 هزار بشکه در روز، پالایشگاه ناصریه به ظرفیت 300 هزار بشکه درروز، پالایشگاه میسان به ظرفیت 150 هزار بشکه در روز و پالایشگاه کرکوک به ظرفیت 150 هزار بشکه درروز .

     در صورت تحقق یافتن طرح های افزایش تولید و لحاظ نمودن موازنه تولید و مصرف نفت خام، می بایستی امکانات صادراتی این کشور در میان مدت برای صادرات حدود 5 میلیون بشکه در روز ارتقا یابد. علیرغم دسترسی عراق به خلیج فارس بدلیل محدود بودن خط‌ ساحلی، امکان احداث اسکله‌های گسترده برای این کشور مقدور نبوده، لذا توسعه ظرفیت بارگیری در دریا با استفاده از گوی‌های شناور (SBM) در دستور کار ایشان قرار دارد. در حال حاضر ظرفیت اسمی بارگیری دریایی عراق از ترمینال‌های نفتی بصره، خورالامیه و سه سیستم SBM آن 8/3 میلیون بشکه در روز می باشد که براساس آخرین ارقام منتشره، از ترمینال های مزبور روزانه حدود 5/3 میلیون بشکه نفت خام صادر می شود. توجه به این نکته ضروری است که سیستم های SBM در برابر طوفان و شرایط نامساعد جوی آسیب پذیر بوده که در صورت مواجه شدن با این شرایط، اختلال در روند صادرات نفت این کشور بسیار محتمل است.

نقشه عمومی نفت و گاز عراق

 

     با احداث خط لوله بصره به عقبه عملاً عراق به دریای سرخ متصل شده و می تواند مقدار 1 میلیون بشکه از نفت خامش را بجای عبور از خلیج فارس و تنگه هرمز به صورت مستقیم در دریای سرخ عرضه نماید. لازم به ذکر است که این کشور نیز مانند بسیاری از صادرکنندگان نفت خام بدنبال در اختیار گرفتن سهم مطمئن از بازار مصرف و همچنین سهولت و صرفه جویی در هزینه های انتقال نفت خام از طریق ایجاد بنادر جدید صادراتی و نقاط جدید عرضه نفت خام می باشد. 

     نکته دیگر این پروژه، افزایش توان صادرات نفت عراق با استفاده از سیستم خط لوله می باشد. این کشور که پیش از این، قابلیت انتقال روزانه 5/1 میلیون بشکه نفت از طریق خط لوله شمال عراق به جیهان ( فعلا حدود 700 هزار بشکه آن عملیاتی است) و انتقال 700 هزار بشکه در روز از طریق خط لوله کرکوک به Banias سوریه (که البته مدتهاست بسته می باشد) و انتقال روزانه 65/1 میلیون بشکه از طریق خط لوله عراق به عربستان (IPSA) که پس از جنگ اول خلیج فارس در سال 1990 از سوی عربستان به بهانه دریافت غرامت جنگ ضبط شد و فعلاً از سوی این کشور مورد استفاده قرار می گیرد را دارا بود. لیکن با توجه به اینکه در حال حاضر امکانات صادرات     خط لوله ای عراق تنها به بخشی از یکی از سه مسیر فوق الذکر یعنی خط لوله شمال این کشور به جیهان محدود می‌شود، احداث خط‌لوله به بندر عقبه اردن هم از جهت گشایش در امکانات صادراتی و هم از جهت متنوع‌سازی مسیرهای صادراتی خصوصاً به سمت بازار مدیترانه، برای دولت عراق اقدامی راهبردی تلقی می‌شود. با نگاه به آمار مشخص می گردد که در سال 2016، عراق روزانه 836 هزار بشکه نفت خام به اروپا صادر کرده که از این میزان، حدود 700 هزار بشکه در روز آن از طریق خط لوله شمال این کشور به جیهان ترکیه بوده است.

خطوط لوله انتقال نفت خام عراق 

     به باور برخی از تحلیگران نفتی با لحاظ نمودن موارد مطروحه می توان نتیجه گیری کرد که با توجه به اینکه عمده نفت‌خام عبوری از خلیج‌فارس و تنگه‌هرمز به بازارهای شرق آسیا منتقل می‌شود، انتقال بخشی از نفت‌خام عراق به بندر عقبه و دریای سرخ وابستگی عراق به خلیج‌فارس و تنگه‌هرمز را کاهش داده و جایگاه نفت عراق در بازارهای اروپا و آمریکا را تقویت می‌کند. نظر به اینکه در حال حاضر در میان کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس، عربستان‌سعودی تنها کشوری است که بخش قابل‌توجهی از نفت خود را از طریق خط‌لوله به دریای سرخ منتقل و از آنجا صادر کرده و از میان اعضای اوپک بیشترین سهم را در بازار اروپا و آمریکا دارا است، احداث خط لوله بصره به عقبه می تواند موجبات افزایش عرضه نفت خام عراق در بازار‌های غربی را فراهم آورده و توان رقابت عراق با عربستان‌سعودی در بازارهای غرب کانال سوئز را بیشتر نماید. رقابتی که نتایج آن در بازار آینده نفت خام تاثیرگذار خواهد بود