آب‌دزدی ابرها از ایران

اقتصاد گردان - «سالانه 10میلیارد مترمکعب آبِ با کیفیت، سوار بر ابرها از کشور ما خارج می‌شود و ما همچنان نسبت به فرصتی که از دست می‌رود، بی‌توجهیم» این سخنان بخشی از درد و دل‌های «فرید گلکار» مدیرعامل مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها است.

بحران آب روز به روز چهره واضح‌تری از خود برای ما آشکار می‌کند و ابعادی مختلف از زندگی ما را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد؛ در این شرایط، راهکارهایی مانند بهینه‌سازی مصرف، انتقال آب و همچنین شیرین‌سازی آب دریاها مورد توجه قرار می‌گیرد اما در کنار این راهکارها، روش‌های دیگری نیز وجود دارد که نسبت به استفاده از آنها غفلت می‌کنیم؛ یکی از این راهکارها، استفاده از منابع آب جوی است.

فناوری بارورسازی ابرها به عنوان شاخه‌یی از علم تعدیل وضع هوا، مجموعه‌یی از فناوری‌های ایمن، علمی و ثابت شده برای افزایش بارش، کاهش خسارت‌های تگرگ و مه است که با قدمتی بیش از 60 سال در 40 کشور جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این شیوه افزایش بارش برای نخستین‌بار در ایران از سال 1354 تا 1357 توسط یک شرکت کانادایی در حوزه آبریز سدهای کرج و جارجرود به کار گرفته شد.

پس از انقلاب مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها از سال 1357 در وزارت نیرو و با هدف دستیابی به فناوری افزایش بارش از طریق بارورسازی ابرها تاسیس و تاکنون نیز اقداماتی در این زمینه انجام شده است اما در عمل، توجه چندانی از طرف سیاست‌گذاران و مجریان نسبت به این فناوری دیده نمی‌شود.

«فرید گلکار» مدیرعامل مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها، در مورد مزیت‌های این فناوری به ایرنا می‌گوید: تولید آب با استفاده از فناوری بارورسازی ابرها، کم هزینه‌ترین روش تامین آب است؛ بطوری که میانگین هزینه استحصال هر متر مکعب آب فقط 100 ریال است.

وی اضافه می‌کند: در پروژه‌های استحصال آب با استفاده از روش باروری ابرها، هیچ تخریب زیست محیطی وجود ندارد؛ آب از هیچ نقطه‌یی به نقطه دیگر منتقل نمی‌شود؛ آبی بسیار با کیفیت و از همه مهم‌تر، آبی که وجود ندارد تولید می‌شود.

مدیرعامل مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها در مورد هزینه اجرای راهکارهای طبیعی مقابله با خشکسالی می‌گوید: هزینه استحصال هر یک هزار متر مکعب آب از طریق شیرین کردن آبهای شور 2 هزار دلار، انتقال بین حوزه‌یی 400 دلار، تغذیه مصنوعی سفره‌های آبهای زیرزمینی 230 دلار، تصفیه فاضلاب‌ها 230 دلار و بارورسازی ابرها فقط 15 دلار است.

«بنابراین بین راهکارهای طبیعی مقابله با خشکسالی، بارورسازی ابرها مقرون به صرفه‌ترین راهکار در سال‌های آینده است. ضمن اینکه برخی از راهکارهای دیگر، خسارات جانبی گسترده‌یی به همراه خواهد داشت؛ به عنوان نمونه انتقال آب بین حوزه‌یی پیامدهای زیست محیطی و اجتماعی گسترده‌یی دارد؛ شیرین‌سازی آب دریا و برگرداندن نمک به دریا – که الان اتفاق می‌افتد- تبعاتی زیست محیطی خواهد داشت».

بارورسازی ابرها در حالی در ایران مورد بی‌توجهی مسوولان قرار گرفته است که کشورهای زیادی از این روش برای جلوگیری از بروز بحران آب استفاده می‌کنند؛ بارش باران در بعضی از این کشورها 10 برابر بیشتر از بارش‌های کنونی ایران است.

به عنوان نمونه، استرالیا با متوسط بارش بیش از 9 برابر نسبت به ایران از سال 1947 پروژه‌های بارورسازی را آغاز کرد؛ چین نیز با بارش سه برابری نسبت به ایران، از سال 1958.

در سال 2003 مرکز تعدیل آب و هوای چین 37 هزار کارمند داشت و اعتبار عملیاتی این مرکز 48هزار میلیارد ریال گزارش شد.

تایلند با 30 درصد مساحت ایران، 9.6 برابر ایران بارش دارد. اکنون هشت مرکز عملیاتی و چهار مرکز تحقیقاتی با 23 هواپیما، در این کشور به بارورسازی ابرها اختصاص یافته است.

استفاده از این فناوری در ایران- برعکس آنچه ضرورت دارد- چندان پر رنگ نیست؛ با اینکه 2دهه از آغاز فعالیت‌های مرتبط با بارورسازی ابرها در ایران می‌گذرد و این فناوری در کشور بومی شده، هنوز نتوانسته است جای خود را در مدیریت منابع آب کشور باز کند.

مرکز باروری ابرها در ایران فقط 2 فروند هواپیمای مسن «آنتونوف» روسی آن هم به صورت استیجاری در اختیار دارد که تجهیزات بارورسازی ابرهای این هواپیما نیز قدیمی شده است؛ امارات با پنج روز بارانی و مساحتی بسیار کوچک‌تر از ایران، به 6 فروند هواپیما مجهز است و تایلند نیز با 26 فروند هواپیما عملیات‌های بارورسازی ابرها را اجرایی می‌کند.

با این حال، پروژه‌هایی محدود در کشور اجرایی شده است؛ در سال 1393 طرحی در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، تهران، چهارمحال و بختیاری، یزد، فارس، کرمان و اصفهان اجرا شد که بر اساس ارزیابی موسسه آب دانشگاه تهران، بارش‌ها آن سال در اثر باروری ابرها 2 میلیارد و 100 میلیون مترمکعب افزایش یافت؛ برآوردهای موسسه آب دانشگاه تهران نشان می‌دهد در اثر باروری ابرها، بارش‌ها در آن سال 33 درصد افزایش پیدا کرد.

طرح باروری ابرها در سال‌های 1387، 1388 و 1389 اجرایی شد اما اجرای آن در سال 1390 به دلیل کمبود منابع مالی مورد نیاز برای عقد قرارداد با شرکت هواپیمایی میسر نشد.

این طرح یک سال بعد نیز اجرا شد اما دوباره درسال 1392 به دلیل کمبود منابع مالی متوقف شد.

پارسال طرح باروری ابرها تامین اعتبار و در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، چهارمحال بختیاری، یزد، فارس، کرمانشاه، خراسان جنوبی و اصفهان اجرایی شد که نتایج آن در حالی ارزیابی است.

مدیرعامل مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها محدودیت‌های اعتباری را بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی این طرح‌ها در ایران می‌داند: با اینکه نتیجه بخش بودن این طرح‌ها در بسیاری از مناطق کشور اثبات شده است و می‌تواند منشأ تولید آبی با کیفیت و کم هزینه باشد اما چندان مورد توجه قرار نگرفته است.

«در بودجه سالانه، فقط 100 میلیارد ریال (10 میلیارد تومان) برای این طرح در نظر گرفته می‌شود که در عمل، فقط 10 درصد آن تخصیص پیدا می‌کند».